Aandeel ongewenst gedrag bij BZK blijft groot

Het aantal meldingen van (vermoedens van) integriteitsschendingen bij het ministerie van BZK blijft in 2023 laag (26) ten opzichte van het aantal medewerkers (circa 9.000). Volgens het ministerie blijft het moeilijk dit goed te duiden. Een mogelijke verklaring is dat medewerkers onvoldoende weten waar ze terecht kunnen. Ook is het mogelijk dat de organisatie meldingen wel oppakt, maar die niet doormelden bij Meldpunt Integriteit.

Vier integriteitscoördinatoren

Dat toont de Jaarrapportage Centrale Integriteitscoördinator 2023 die maandag is gepubliceerd door het ministerie van BZK, tegelijk met de Jaarrapportage 2022 die vorig jaar per abuis niet was gepubliceerd. Het ministerie telt vier centrale integriteitscoördinatoren die rapporteren aan de secretaris-generaal van het ministerie en aan de directeur P&O. Het Rijksvastgoedbedrijf en Rijks Caribisch Nederland (RCN) hebben weer een eigen decentrale integriteitscoördinator waarmee maandelijks wordt afgestemd.

Minder meldingen

In 2022 zijn er 21 meldingen gedaan van (vermoedens van) integriteitsschendingen. Dit zijn minder meldingen ten opzichte van 2021 (36 meldingen) en 2020 (38 meldingen). Het ministerie constateert dat, net als voorgaande jaren, het aantal meldingen ten opzichte van het aantal medewerkers zeer laag is. Het wijt dit aan onbekendheid van het meldlandschap bij leidinggevenden en medewerkers en aan minder aanwezigheid op kantoor. ‘Een reorganisatie kan soms de oorzaak zijn dat mensen ervoor kiezen om een melding (nog even) niet te doen, maar andersom is soms ook waar.’

20 signalen

Het aantal meldingen over ongewenste omgangsvormen is in verhouding met de andere meldingen hoog. In vergelijking met 2021 is er geen stijging waarneembaar. Het betreft ongeveer de helft van het totaal aantal meldingen en dat is vergelijkbaar met 2021. De coördinatoren ontvangen naast meldingen van vermoedens van integriteitschendingen ook signalen. Veel signalen gaan over een melding die nog onvoldoende concreet of onderbouwd is om het te kwalificeren als een melding van een integriteitsschending. In 2022 is begonnen om deze signalen ook te betrekken in de jaarrapportage en zijn er in totaal 20 signalen ontvangen.

Beëindiging dienstverband

In 2022 werd het dienstverband van drie personen beëindigd. Redenen waren het tijdens de sollicitatie achterhouden van cruciale informatie, verbale agressie richting een collega en het in ontvangst nemen van drugs op het werk. Eén persoon werd ‘verplaatst’, vanwege ‘verminderd functioneren met sociale onveiligheid voor medewerkers tot gevolg’. Drie personen kregen een berisping: vanwege onderlinge ongewenste omgangsvormen, onder meer seksuele intimidatie en bedreiging, en snelheidsovertredingen met een dienstvoertuig.

Corrigerende gesprekken

Naast deze zeven disciplinaire afdoeningen zijn er tien niet-disciplinaire afdoeningen geweest: bij één persoon werd de tijdelijke aanstelling of inhuur beëindigd vanwege valsheid in geschrifte. In één geval is er aangifte gedaan. Ook is een waarschuwingsbrief gestuurd vanwege een ongepaste relatie op het werk. Corrigerende gesprekken zijn gevoerd wegens het verlenen van een opdracht aan het bureau van een partner met toestemming van de leidinggevende, ongepaste uitingen op social media, een ongepaste uitlating op het Rijksportaal, ongewenste uitingen richting collega’s, ongewenst contact door een leidinggevende en ongepaste uitlatingen over een leidinggevende. Verder heeft een voormalig medewerker contracten gesloten met een bedrijf waar hij later ging werken. Er vond 'geen rechtspositionele afdoening' plaats.

Coördinator vertrouwenspersonen

In 2022 vonden 119 medewerkers de weg naar de vertrouwenspersoon. Vaak gingen de kwesties over ongewenste omgangsvormen, al dan niet in relatie tot een verstoorde verhouding met de eigen leidinggevende. In 2022 is het vertrouwenswerk met een coördinator vertrouwenspersonen versterkt. Op reguliere basis is er overleg tussen de centrale integriteitscoördinatoren en de vertrouwenspersonen. Er is naast het meldpunt integriteit ook nog een onafhankelijke Klachtencommissie ongewenste omgangsvormen. In 2022 bracht de Klachtencommissie één advies uit naar aanleiding van een ontvangen klacht.

Meer meldingen in 2023

Uit de tegelijk verschenen Jaarrapportage 2023 blijkt dat het aantal meldingen ten opzichte van 2022 licht is gestegen van 21 naar 26. Dat zijn er wel minder dan in 2021 (36). Van deze 26 meldingen zijn er 13 daadwerkelijk aangetoond. Bij drie aangetoonde meldingen was er sprake van een disciplinaire straf. Van twee personen werd het dienstverband beëindigd vanwege fraude door onrechtmatige overboekingen en een ander vanwege het lekken van persoonsgegevens. Eén persoon kreeg een berisping vanwege ‘ongeoorloofde nevenactiviteiten’.

Schreeuwen tegen collega's

Negen aangetoonde meldingen zijn afgedaan met een niet-disciplinaire straf. In alle gevallen ging het om een corrigerend gesprek of waarschuwing. Het ging om het niet melden van relevante nevenactiviteiten, seksueel grensoverschrijdend gedrag, het op ongepaste wijze aanspreken van collega’s, schreeuwen tegen collega’s, een ‘angstcultuur’ als gevolg van ongewenst gedrag en zich toegang verschaffen tot ruimtes zonder autorisatie. Eén afdoening was het volgen van een training vanwege discriminerende en seksueel getinte opmerkingen. BZK heeft één persoonsgericht onderzoek uit laten voeren in 2023. ‘Het incident is aangetoond, maar heeft vanwege specifieke omstandigheden niet geleid tot een afdoening.’

Minder signalen, meer hulpvragen

Naast meldingen is er bij het meldpunt integriteit ook een aantal signalen afgegeven. In 2023 waren dit er 15, daar waar dit er in 2022 nog 20 waren. Deze daling kan te verklaren zijn door het feit dat in 2023 fors in het netwerk van vertrouwenspersonen geïnvesteerd is. Bij twee derde van de signalen ging het om ongewenste omgangsvormen. Na een succesvolle wervingsronde nam het aantal vertrouwenspersonen in 2023 toe van 10 naar 20. Het aantal hulpvragen bij vertrouwenspersonen in 2023 was 224. Dit betekent een groei van 105 ten opzichte van 2022 en een groei van 139 ten opzichte van 2021.

Aandeel ongewenste omgangsvormen 'opvallend'

In een analyse van de integriteitsschendingen noemen de coördinatoren het relatief grote aandeel meldingen die betrekking hebben op ongewenste omgangsvormen (11 van de 26) ‘opvallend’. Het kan zijn dat ‘vanwege aanhoudende media-aandacht voor ongewenste omgangsvormen’ medewerkers sneller geneigd zijn melding te maken van ongewenste gedragingen op het werk. Tegelijk kan het binnen het schendingsgebied ongewenste omgangsvormen soms lastig zijn om een integriteitsschending aan te tonen, aldus de coördinatoren. ‘Dit is terug te zien in het relatieve lage aantal aangetoonde schendingen in deze categorie (4 van de 11).’

Sociale onveiligheid

Het gaat dan vaak over sociale onveiligheid in brede zin en dat zit hem vaak in de organisatiecultuur. Het is daarom belangrijk om niet alleen op integriteitsonderzoek in te zetten, maar ook op andere interventies die bijdragen aan het verminderen van (gevoelens van) sociale onveiligheid, zoals teamcoaching, mediation, versterken van het leiderschap in het organisatieonderdeel of een organisatieontwikkeltraject. Ook blijft het belangrijk aandacht te houden voor het voorkomen van sociale onveiligheid en ongewenste omgangsvormen. ‘Daarnaast is de wens integriteit en sociale veiligheid met regelmaat op de agenda van directie- en managementteamoverleggen te agenderen.’