Hoe krijgen gemeenteraden grip op regionale samenwerkingsverbanden?

Regionale samenwerking is een onmisbaar onderdeel van het lokaal bestuur geworden. Gemeenten, provincies en waterschappen bundelen steeds vaker de krachten om complexe maatschappelijke vraagstukken aan te pakken. Vaak omdat het niet meer lukt om als individuele gemeente voldoende capaciteit, kwaliteit en kennis in de eigen organisatie te borgen.

Deze samenwerking vindt plaats onder het begrip ‘verlengd lokaal bestuur’. Eén van de veelgehoorde geluiden is ‘hoe zorgen wij er als gemeenteraad voor dat we grip houden op deze samenwerkingsverbanden?’ Uit onderzoek blijkt dat veel raadsleden het gevoel hebben dat de besluitvorming in deze verbanden buiten hun invloedssfeer ligt. Toch zijn er voldoende instrumenten beschikbaar om meer sturing te geven. De uitdaging ligt in het kennen van de instrumenten én het benutten ervan.

De afstand tot besluitvorming

Deze uitdaging zien we in de praktijk ook terug.  Zo is een veelgehoorde klacht van raadsleden dat de besluitvorming binnen gemeenschappelijke regelingen ver van hen af staat. De complexe inhoud, ontoereikende informatievoorziening en hoge werkdruk maken het lastig om effectief kaders te stellen en controle uit te oefenen. Hierdoor ontstaat bij veel raadsleden het gevoel dat de besluitvorming in deze verbanden buiten hun invloedssfeer ligt.  

Een terugkerende vraag is dan ook: ‘hoe zorgen wij er als gemeenteraad voor dat we grip houden op deze samenwerkingsverbanden?’ Hiervoor hebben raadsleden een scala een instrumenten.

De keuze is reuze

Allereerst biedt de Wet gemeenschappelijke regelingen raadsleden verschillende instrumenten om invloed uit te oefenen. Denk aan de mogelijkheid om (aanvullende) zienswijzen uit te brengen op besluiten van het bestuur van de regeling, de informatieplicht van het bestuur van de regeling richting de raad of de mogelijkheid tot het toevoegen van evaluatiebepalingen.

Deze instrumenten zijn daarbij aanvulling op de reguliere instrumenten die de gemeenteraad sowieso al heeft, bijvoorbeeld vanuit de Gemeentewet. Immers, veel van de reguliere instrumenten (amendementen, moties, het vragenrecht of het budgetrecht) zijn ook toepasbaar in de context van een gemeenschappelijke regeling.

En er is meer…

Daarnaast hebben raden nog andere mogelijkheden: de informele instrumenten. Dit zijn instrumenten die geen directe juridische basis hebben, maar wel erg behulpzaam kunnen zijn in het sturen op samenwerkingsverbanden.

Denk bijvoorbeeld aan het organiseren van overleg en afstemming als raden onderling (regionale raadstafels, raadsconferenties of raadscommissies), het overleggen met andere fracties via de partijlijn, het organiseren van direct contact tussen de raad en de directie van de regeling of het als raad op werkbezoek gaan bij een samenwerkingsverband om meer beeld te krijgen bij de uitvoering. De workload kan daarbij binnen gemeenteraden ook verdeeld worden, bijvoorbeeld door te werken met zogenoemde ‘raadsrapporteurs’.

Het zijn vaak deze ‘informele’ werkwijzen die ertoe leiden dat raden meer grip ervaren op wat er binnen regionale samenwerkingsverbanden gebeurt. Toch wordt hier in de praktijk nog te weinig gebruik van gemaakt.

Hoe kan de raad meer grip krijgen?

Kortom: om daadwerkelijk invloed uit te oefenen, is het belangrijk dat gemeenteraden proactief en bewust omgaan met hun sturingsmogelijkheden. Dat betekent:

1. Ken je instrumenten
   Als je weet wat er in je gereedschapskist zit, kun je het goede gereedschap kiezen.
2. Samenwerken met andere gemeenteraden
   Door krachten te bundelen staan gemeenteraden sterker en kunnen zij effectiever invloed uitoefenen.
3. Informatievoorziening verbeteren
   Colleges en samenwerkingsverbanden moeten actief informatie delen, maar gemeenteraden moeten zelf ook actief zijn in het ophalen van de beschikbare informatie en het afdwingen waar nodig.
4. Inzetten van informele instrumenten als aanvulling
   Door de mix van formele en informele instrumenten versterk je de positie van de gemeenteraad en wordt het kaderstellen en controleren een stuk effectiever.

Van grip verliezen naar grip versterken

Het gevoel van afstand tot besluitvorming is niet alleen een uitdaging voor  gemeenschappelijke regelingen, maar ook voor gemeenteraden zelf. De instrumenten om sturing te geven zijn er, maar ze worden niet altijd optimaal ingezet. Door bewuster en actiever gebruik te maken van de beschikbare middelen, kunnen raadsleden wél grip krijgen op regionale samenwerking en hun invloed vergroten. Want een sterke gemeenteraad zorgt uiteindelijk voor een sterke lokale democratie.