Ondernemers: gemeente nog te normerend

Ondernemers zien hun gemeente graag als partner of in een ondersteunende rol. In de praktijk ervaren ondernemers de gemeente echter vaak als normerend. Deze incongruentie heeft een negatieve invloed op de waardering die ondernemers hebben voor het ondernemingsklimaat in hun gemeente. Dit blijkt uit een analyse op basis van de resultaten van de Ondernemerspeiling die I&O Research in acht gemeenten uitvoerde.

Dienstverlening die aansluit bij de Omgevingswet

Gemeenten kunnen het beeld van ‘de normerende gemeente’ bijstellen door meer samenwerking te zoeken met stakeholders bij de totstandkoming van beleid. Veel verschillende ondernemers geven aan te weinig van de gemeente te horen en meer inspraak te willen bij gemeentelijk beleid. Zoals een ondernemer het formuleert:

“Er is meer verbinding nodig tussen ondernemers en de gemeente. Samen projecten doen en samen de ruimte gebruiken die er in deze gemeente is om te ondernemen en te laten ondernemen.”

Daarnaast kan de gemeente ondersteunend zijn door ruimte te bieden aan initiatieven van ondernemers en door laagdrempelig en bereikbaar te zijn. Ondernemers noemen een vast aanspreekpunt, snellere reacties op mails en duidelijkere antwoorden op vragen als verbetermogelijkheden. Ook het actief en op maat informeren over ontwikkelingen in de buurt (wegwerkzaamheden, vergunningaanvragen) via digitale kanalen geeft uitdrukking aan de gewenste rol:

“Als bedrijf word ik niet vooraf ingelicht door de gemeente over wegwerkzaamheden die gevolgen hebben voor mijn bedrijf. Als ik daar iets van meld, krijg ik te horen: ‘het staat in de krantjes’. Ik heb een nee/nee-sticker. Dat kranten gebruikt worden als een medium is prima, maar niet als enige communicatiemiddel.”

De gewenste verschuiving van een normerende overheid naar een partner of ondersteuner sluit goed aan bij de doelen van de Omgevingswet, die waarschijnlijk in januari 2021 in zal gaan.

Ondernemers willen samenwerkende gemeente

Om een beter beeld te krijgen van de rol die gemeenten dienen in te nemen om tot een ideale samenwerking met ondernemers te komen, biedt het model van Martijn van der Steen (School voor Openbaar bestuur; 2014) inzicht. In de door I&O Research uitgevoerde ondernemingspeilingen vroegen we aan ondernemers in acht gemeenten welke rol van de gemeente zij het meest wenselijk vinden én hoe zij hun gemeente in de praktijk ervaren. Hierbij is gebruik gemaakt van een kwadrantenmodel dat is geïnspireerd op het model van Van der Steen (figuur 1). Het model kent vier rollen (kwadranten) met daarbij de kenmerken die horen bij de betreffende rol:

1. de ondernemende gemeente: resultaatgericht, risico afwegend en leidend;
2. de normerende gemeente: voorschrijvend, afdwingend en consistent;
3. de gemeente als partner: visionair, stimulerend en inspirerend;
4. de ondersteunende gemeente: zorgvuldig, verbindend en relatiegericht.

Figuur 1: kwadrantenmodel rollen van de gemeente

Het model heeft twee assen. De horizontale as is de belangrijkste: links zien we een overheid (in dit geval de gemeente) die het initiatief heeft; rechts neemt de samenleving (in dit geval het bedrijfsleven) meer initiatief. Links treffen we de gemeente in de ondernemende en normerende rol. In deze rollen zijn gemeenten sterk van binnen naar buiten gericht: ze stellen top-down kaders vast waarbinnen ondernemers kunnen opereren. De ondernemende gemeente – denken vanuit de New Public management-gedachte – is daarbij meer prestatiegericht en bezig doelstellingen te behalen, waar de normerende gemeente vooral regels en kaders stelt en die handhaaft. Hier zijn vooral eerlijkheid en legitimiteit van belang.

Rechts vinden we de gemeente die stakeholders ondersteunt bij nieuwe initiatieven of ze benadert als partner. In tegenstelling tot de andere twee rollen is de gemeente hier meer op inbreng vanuit de samenleving gericht. In een partnerrol gaat de gemeente veel in gesprek met verschillende partijen om zo informatie op te halen. De ondersteunende gemeente betrekt ook initiatieven van andere partijen, maar oordeelt eerst in hoeverre deze passen binnen de bestaande kaders. Initiatieven die niet binnen de kaders passen, worden niet ondersteund of moeten in sommige gevallen stoppen.

Zeven op tien ondernemers wensen andere rol gemeente

Uit de door ons uitgevoerde ondernemerspeilingen blijkt dat gemeenten zich in de ogen van ondernemers meestal niet opstellen als de participerende overheid waarvoor ze zich wel vaak uitgeven en die ondernemers ook graag zouden zien.

Figuur 2: ervaren rol bij contact met de gemeente in de afgelopen twee jaar (n=627)

Meer dan de helft van de ondernemers (55%) ervaart de gemeente als normerend (figuur 2). Terwijl ondernemers juist graag actief betrokken worden en het liefst een gemeente zien die zich in hen inleeft: bijna de helft (48%) wil dat de gemeente zich als partner opstelt en nog eens 33 procent wil een gemeente die hen ondersteunt (figuur 3). De van binnen naar buiten gerichte kwadranten scoren duidelijk lager.

Figuur 3: meest wenselijke rol bij contact met de gemeente (n=627)

Voor 70 procent van de ondernemers sluit de ervaren rol niet aan bij de gewenste rol. Van de ondernemers die een gemeente als partner willen, ervaart 22 procent daadwerkelijk een partnerschap met de gemeente. Vier op de tien ondernemers (38%) die een ondersteunende gemeente wensen, worden hierin goed bediend.

Passende dienstverlening belangrijk bij waardering ondernemingsklimaat

De gemeentelijke dienstverlening aan ondernemers sluit dus voor een belangrijk deel van de ondernemers minder goed aan bij hun behoefte. Dat is waarschijnlijk ook een verklaring voor het feit dat ondernemers die ‘incongruentie’ ervaren minder tevreden zijn over het ondernemingsklimaat, de algehele gemeentelijke dienstverlening en de relatie met de gemeente dan ondernemers die ‘congruentie’ ervaren.

Bij incongruentie krijgt bijvoorbeeld het ondernemersklimaat gemiddeld een 6,0, bij congruentie is dat een 6,7 (tabel 1). Bij de beoordeling van de algehele dienstverlening is dit respectievelijk een 6,1 en een 7,0. De beoordeling van relatieaspecten zoals communicatie vanuit de gemeente en de wijze waarop de gemeente ondernemers betrekt kent een vergelijkbaar beeld.

Tabel 1: waardering aspecten gemeentelijke dienstverlening in relatie tot realisatie gewenste rol gemeente (schaal 1 tot 10)

Ondernemers zijn dus tevredener met de gemeentelijke dienstverlening als de gewenste rol van de gemeente aansluit bij hoe men de rol van de gemeente in de praktijk ervaart. De meeste ondernemers wensen – aansluitend bij de omgevingswetgedachte – een gemeente die samenwerkt met ondernemers en ze betrekt. Beweging in deze richting zal ten goede komen aan de waardering voor de dienstverlening.

I&O Research brengt graag ook voor uw gemeente in beeld welke stappen uw gemeente kan zetten om de dienstverlening aan ondernemers te verbeteren. We doen dit bijvoorbeeld via een ondernemerspeiling, een klantreis, interviews of focusgroepen.

Verantwoording

De vragen over rollen van de gemeente zijn meegenomen als extra module bij de VNG Realisatie Ondernemerspeiling in acht gemeenten. I&O Research formuleerde deze vragen geïnspireerd door het model van Van der Steen et al. (2014) en voerde de onderzoeken tussen januari 2019 en oktober 2019 uit. In totaal werkten 1.804 ondernemers aan de onderzoeken mee. Een deel van de ondernemers heeft geen duidelijke mening over de rol van de gemeente. Met name zzp’ers hebben hier vaker geen mening over. Uit de toelichtingen die zij gaven, blijkt dat het ook gaat om ondernemers die weinig of geen contact met de gemeente hebben. In totaal hebben 627 ondernemers de vragen over de rolopvatting van de gemeente beantwoord. De onderzoeksresultaten zijn na herweging representatief voor bedrijfsgrootte. Deze herweging is conform de richtlijnen van VNG Realisatie.

Wilt u meer weten?

Dit artikel geeft inzicht in resultaten van de door I&O Research ontwikkelde module rollen van de overheid. Daarnaast zijn bedrijfsomgeving, gemeentelijke dienstverlening, vergunningverlening, relatie ondernemers-gemeente, hostmanship en ondernemingsklimaat onderdeel van de Ondernemerspeiling. Wilt u meer weten over de Ondernemingspeiling? Neem dan gerust contact met ons op via onderstaande contactgegevens.

Melle Conradie, Onderzoeker

020-3084 884 / m.conradie@ioresearch.nl

Ester Hilhorst, Senior onderzoeker

020-3084 832 / e.hilhorst@ioresearch.nl