Democratie hoeft niet op schop, maar lager opgeleiden willen meer stem

Kiezers gematigd tevreden over de democratie…
Nederlandse kiezers zijn niet razend enthousiast over de werking van de democratie, maar over het algemeen ook niet uitgesproken ontevreden. Een kwart geeft de manier waarop de democratie in Nederland werkt een 8 of hoger, eveneens een kwart geeft het een onvoldoende en de helft een 6 of een 7. Resulterend in een 6,3 gemiddeld.

Ruim de helft van de Nederlanders heeft het gevoel geen invloed op het regeringsbeleid te hebben en bijna twee derde denkt dat politieke partijen alleen geïnteresseerd zijn in hun stem, niet in hun mening. Het politiek cynisme is dus sterk aanwezig in de samenleving. Toch zou slechts 15 procent ons hele democratische stelsel op de schop willen nemen. Een vijfde (21%) wil dat niet maar wel aanvullingen op het politieke stelsel. Bijna de helft (47%) vindt dat het stelsel helemaal niet hoeft te worden aangepast en 17 procent weet het niet.

Kloof tussen hoog- en laagopgeleiden

Oppervlakkig gezien lijkt er dus weinig aan de hand en hoeft er niet veel te veranderen. Er bestaat echter een groot verschil tussen het vertrouwen dat lager en hoger opgeleiden hebben in de werking van de democratie in de praktijk. Waar van de hoger opgeleiden 59% vertrouwen heeft in ministers, 55% in Tweede Kamerleden en 45% in gemeenteraadsleden, is dat onder lager opgeleiden respectievelijk 33%, 32% en 39%. Van de hoger opgeleiden onderschrijft 39% de stelling ‘mensen zoals ik hebben geen enkele invloed op het regeringspolitiek’, terwijl dat onder lager opgeleiden 66% is.  En van de hoger opgeleiden geeft 17% de werking van de democratie een onvoldoende, terwijl dat onder lager opgeleiden 31% is.

Lager opgeleiden willen vaker directe democratie

Geen wonder derhalve dat het aandeel dat geen democratische veranderingen wil beduidend groter is (56%) onder hoger opgeleiden dan onder lager opgeleiden (36%). Waar we vervolgens zien dat hoger opgeleiden vooral graag aanvullingen op de representatieve democratie willen als het ‘burgerinitiatief’, het door het kabinet-Rutte III omarmde ‘right to challenge’ of de ‘burgerbegroting’, pleiten lager opgeleiden – beduidend meer dan hoger opgeleiden – voor vormen van directe democratie als (lokale) referenda en de gekozen burgemeester.

Onder lager opgeleiden is er ook steun voor alternatieven als het burgerinitiatief, het 'right to challenge' of de burgerbegroting, maar in de praktijk zien we dat bij deliberatieve vormen – bijeenkomsten waar groepen burgers geacht worden met elkaar tot besluiten te komen – hoger opgeleiden vaak oververtegenwoordigd zijn en de discussies domineren. Het is derhalve de vraag of deze vormen het politieke vertrouwen onder lager opgeleiden kunnen doen toenemen en het politiek cynisme doen afnemen.

Kiezers Forum voor Democratie, PVV, PvdD, 50 Plus en SP willen democratische aanpassingen
De wens om het politieke stelsel te veranderen, is het sterkst aanwezig bij kiezers van het Forum voor Democratie, PVV, PvdD, 50 Plus en de SP. Zij vinden ook het vaakst dat het hele stelsel op de schop moet. De gezamenlijke aanhang van deze partijen was bij de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2017 gegroeid tot zo’n derde van de stemmen en is ook in de actuele peilingen goed voor een derde van de stemmen.

Kiezers van SGP, ChristenUnie, CDA en VVD vinden overwegend dat het stelsel niet veranderd hoeft te worden. Opvallend is dat ook onder de achterban van GroenLinks, PvdA en D66 weinig steun is voor radicale veranderingen van het politieke stelsel. Van de D66-achterban, de partij die bij oprichting als doel formuleerde ‘het systeem op te willen blazen’, vindt nu nog slechts 6% dat het stelsel op de schop moet. Op dit punt heeft de nieuwe partij met democratie in de naam (Forum voor Democratie) het democratische vernieuwingsstokje overgenomen van de Democraten’66.

Afschaffen referendum gesteund door kiezers PvdA, CU, SGP, D66, VVD en CDA
Per saldo vinden meer mensen (41%) het slecht dat het raadgevend referendum is afgeschaft dan goed (36%). Kiezers van de coalitiepartijen VVD, CDA, D66 en CU zijn overwegend positief over het afschaffen van het referendum. Ook de kiezers van oppositiepartijen PvdA en SGP vinden het vaker terecht. Onder de kiezers van de overige oppositiepartijen staat een kleine groep positief tegenover het voornemen van het kabinet. 41% van de GL-kiezers noemt het voornemen terecht, terwijl 35% het onterecht vindt. Kiezers van PVV en FvD zijn het sterkst gekant tegen het afschaffen van het raadgevend referendum, respectievelijk slechts 8% en 6% van de kiezers is het eens met het kabinet. Respectievelijk 76 en 94% vindt het onterecht.

Onderzoeksverantwoording
Vrij Nederland en Nieuwsuur brachten in de periode november 2017 – februari 2018 samen vier publicaties naar buiten onder de titel ‘schaduwmacht’. Hierin onderzochten zij de werking van de Nederlandse democratie en de invloeden die van binnen en buiten de democratische arena op haar inwerken. Voor het laatste project, een publicatie over de lokale democratie, is I&O Research gevraagd om een landelijk, representatief onderzoek onder Nederlandse kiezers uit te voeren.

Kwalitatief onderzoek
Er zijn twee focusgroepen georganiseerd op woensdag 8 november 2017. De groepsgesprekken vonden plaats op het kantoor van I&O Research in Amsterdam en duurden circa 1,5 uur. De eerste focusgroep bestond uit 9 hoger opgeleide kiezers. In de tweede focusgroep is gesproken met 10 laag- en middelbaar opgeleide kiezers.

Kwantitatief onderzoek
Het kwantitatieve onderzoek is uitgevoerd in het I&O Research Panel en vond plaats tussen 24 november en 3 december 2017. Aan dit onderzoek namen 2.108 Nederlanders van 18 jaar en ouder deel. De resultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2017.

Klik hier voor het rapport

Media

• Klik hier voor het artikel in Vrij Nederland.
• Klik hier voor het artikel op de website van Nieuwsuur.

Meer informatie

• Peter Kanne | 06-31943707 | p.kanne@ioresearch.nl   
• Laurens Klein Kranenburg | 053-4825025 | l.kleinkranenburg@ioresearch.nl

Overname uit deze publicatie is alleen toegestaan met expliciete vermelding van I&O Research, Vrij Nederland en Nieuwsuur als bron.

13