Meer duidelijkheid over achtergrond bedreiging en intimidatie burgemeesters
Meer duidelijkheid over achtergrond bedreiging en intimidatie burgemeesters.
De afgelopen jaren is het aantal bevoegdheden van burgemeesters op het gebied van openbare orde en veiligheid gestaag uitgebreid. Burgemeesters maken hiervan ook in toenemende mate gebruik. Te denken valt aan het opleggen van een tijdelijk huisverbod, het sluiten van woningen waar in drugs wordt gehandeld of het weigeren of intrekken van vergunningen als er risico bestaat dat deze worden misbruikt voor strafbare doeleinden. Deze maatregelen zijn deels gericht op individuele burgers, maar zijn ook deels ingezet met als doel de georganiseerde criminaliteit aan te pakken. Zowel in de politiek als in de media is wel eens de vraag gesteld of de inzet van deze bestuurlijke bevoegdheden wellicht verband houdt met een aantal ernstige bedreigingen en intimidaties waarmee een aantal burgemeesters recent te maken kreeg.
Het blijkt dat bedreiging en intimidatie van burgemeesters een zeer divers fenomeen is. Een grote verscheidenheid aan factoren kunnen leiden tot bedreiging of intimidatie van burgemeesters. De inzet van bestuurlijke bevoegdheden in het kader van de openbare orde en veiligheid is daar één van. Wel is er door het onderzoek veel meer inzicht gekomen in de achtergronden van de bedreigingen en intimidaties richting burgemeesters. Dit blijkt uit een onderzoek dat I&O Research uitvoerde in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC). De minister van Justitie en Veiligheid (JenV) heeft het onderzoek op 15 oktober aangeboden aan de Tweede Kamer.
Fluctuaties in aantal bedreigingen en intimidaties van burgemeesters
In de periode 2010-2020 fluctueerde het percentage burgemeesters dat te maken had met bedreiging en/of intimidatie. Deze fluctuaties zijn deels te verbinden met specifieke maatschappelijke omstandigheden. Een voorbeeld hiervan is de toename van het aantal bedreigingen van burgemeesters tijdens de vluchtelingencrisis in 2015. In vergelijking met 2018 is het percentage weer gestegen, maar over de gehele periode bezien is er geen sprake van een trendmatige stijging of daling van het aantal burgemeesters dat bedreigd wordt.
Percentage burgemeesters dat te maken had met bedreiging of intimidatie, 2010-2020
Bedreiging en intimidatie heeft diverse achtergronden en uitingsvormen
Het onderzoek laat zien dat er sprake is van een breed spectrum van intimiderende of bedreigende incidenten die onderling uiteenlopen wat betreft achtergrond, ernst en uitingsvorm. De burgemeesters die in het kader van ons onderzoek zijn bevraagd over de achtergronden van de bedreigingen en intimidaties waarmee zij persoonlijk te maken hadden, geven aan dat het merendeel van de gevallen voortkomt uit oplopende emoties en/of frustraties over het optreden van de gemeente in het algemeen. Deze vorm van agressie is veelal ongericht in de zin dat degene die zich er schuldig aan maakt, er geen vooropgezet plan of doel mee heeft. Daarnaast zijn er bedreigingen en intimidaties die wel bewust zijn ingezet om een bepaald doel te bereiken. Behalve verschillen in de aard en oorsprong van incidenten loopt ook de achtergrond van de (vermoedelijke) daders uiteen. Het kan gaan om personen met verward gedrag, maar ook om burgers of ondernemers die in conflict zijn met het gemeentebestuur of zich benadeeld voelen door een besluit van de burgemeester. Verder zijn er personen gelieerd aan criminele organisaties, zoals motorbendes, die zich intimiderend of dreigend opstellen tegenover burgemeesters. In tegenstelling tot rechtstreekse bedreigingen zijn deze vormen van intimidatie subtieler van aard en moeilijker strafrechtelijk te vervolgen.
Welke bevoegdheden roepen weerstand en agressie op?
De vraag is dan welke bestuurlijke bevoegdheden in het kader van de openbare orde en veiligheid de meeste weerstand, c.q. eventuele agressie in de vorm van bedreiging en intimidatie oproepen. De inzet van bestuurlijke bevoegdheden kan in meerdere of mindere mate leiden tot weerstand. Weerstand tegen besluiten kan zijn weg vinden in formele bezwaarprocedures, discussie in de gemeenteraad of bijvoorbeeld via persoonlijke reacties van burgers of demonstraties. Het komt ook voor dat de weerstand een grens overschrijdt en er sprake is van agressie, waaronder in de vorm van bedreiging of intimidatie.
Uit het onderzoek komt een patroon naar voren dat het risico op bedreiging en intimidatie toeneemt, naarmate een besluit of maatregel dieper ingrijpt in het persoonlijke leven of iemand harder treft in diens zakelijke (of soms criminele) activiteiten, financiën of andere belangen. De grootste risico’s op bedreiging of intimidatie zijn volgens betrokkenen verbonden aan het intrekken, schorsen of weigeren van een vergunning om misbruik van vergunning voor criminele doeleinden te voorkomen (Wet Bibob). Verder gaat het sluiten van drugspanden, optreden tegen herhaaldelijke woonoverlast en verstoringen van de openbare orde relatief vaak gepaard met bedreiging of intimidatie.
Bestuurlijke bevoegdheden die de meeste weerstand oproepen volgens OOV-ambtenaren
* Cijfer indicatief
Deze bevoegdheden hebben gemeen dat ze de betrokkenen veelal hard raken in hun persoonlijke leven of zakelijke belangen. Verder is de context waarin de bevoegdheden worden ingezet, van groot belang. Zo zijn bestuurlijke maatregelen vaak onderdeel van een ketenaanpak, waarbij ook strafrechtelijke, fiscaalrechtelijke of civielrechtelijke maatregelen worden getroffen. Het is dan lastig te bepalen welke specifieke maatregel heeft geleid tot de bedreiging of intimidatie. Voor sommige daders is de burgemeester nu eenmaal het gezicht van de gemeente en daarmee een makkelijk doelwit.
Inzet bestuurlijke bevoegdheden vergroot risico’s, maar leidt niet automatisch tot meer bedreigingen en intimidatie
In de afgelopen jaren zijn er meerdere gevallen geweest waarin een ernstige bedreiging of intimidatie van een burgemeester direct is te herleiden naar weerstand tegen de inzet van bestuurlijke bevoegdheden, vanuit de hoek van de georganiseerde criminaliteit. Het onderzoek maakt duidelijk dat het gebruik van bestuurlijke bevoegdheden de kans op bedreiging en intimidatie burgemeesters vergroot. Burgemeesters die criminele netwerken bestuurlijk aanpakken, lopen meer risico om te worden bedreigd of geïntimideerd. Hierbij is aangetekend dat criminele netwerken zich doorgaans meer bewust zijn van de grenzen van het strafrecht dan bijvoorbeeld personen die vanuit frustratie of onmacht handelen. Er is richting burgemeesters dan ook eerder sprake van intimidatie vanuit de georganiseerde criminaliteit dan van (strafbare) bedreiging.
De stelling in het maatschappelijke debat dat het aantal bedreigingen en intimidaties tegen burgemeesters vanuit de hoek van de georganiseerde criminaliteit is toegenomen omdat burgemeesters meer gebruikmaken van hun bevoegdheden in de strijd tegen die georganiseerde criminaliteit, kan vanuit het onderzoek niet worden bevestigd, noch ontkracht. Het is een feit dat er steeds meer bevoegdheden worden ingezet door burgemeesters, maar dit heeft vooralsnog niet geleid tot een structurele toename van het aantal bedreigingen en intimidaties tegen burgemeesters. Op basis van dit onderzoek kunnen geen conclusies worden getrokken over een mogelijke toename van de ernst van de bedreigingen en intimidaties vanuit de georganiseerde criminaliteit. Niettemin is, ongeacht de aard, ernst en impact van een incident, elke vorm van bedreiging of intimidatie er een te veel.
Onderzoeksmethode
Het onderzoek naar bedreigingen en intimidaties van burgemeesters bestond uit de volgende onderdelen:
- Literatuuronderzoek naar ontwikkelingen in de bestuurlijke aanpak en de eventuele weerstand die burgemeesters daarbij ondervinden. Tevens zijn in dit kader expertinterviews gehouden.
- Benadering van alle burgemeesters in Nederland voor deelname aan een online enquête over hun persoonlijke ervaringen met bedreiging of intimidatie, de eventuele strafrechtelijke reactie en de inzet van bestuurlijke bevoegdheden op het terrein van openbare orde en veiligheid. In totaal hebben 139 burgemeesters de vragenlijst volledig ingevuld, een respons van 39 procent. Verder zijn er diepte-interviews met negen burgemeesters gehouden.
- Inventarisatie onder alle gemeenten (afdeling Openbare Orde en Veiligheid) om meer inzicht te krijgen in de inzet van specifieke bevoegdheden op het terrein van openbare orde en veiligheid en de eventuele weerstand die hiermee wordt opgeroepen. Van de 355 gemeenten hebben 147 OOV-ambtenaren namens de gemeente de vragenlijst volledig ingevuld, een respons van 41 procent.
- Inventarisatie van alle gepubliceerde jurisprudentie sinds 2010 op Rechtspraak.nl. Dit geeft een beeld van de vonnissen van zaken waarin een burgemeester slachtoffer was van bedreiging.
Het volledige rapport, inclusief uitgebreide verantwoording van het onderzoek, is hier te downloaden.
Contact
Laurens Klein Kranenburg, Senior onderzoeker
053-200 52 22 / l.kleinkranenburg@ioresearch.nl
Jaap Bouwmeester, Senior onderzoeksadviseur
020-308 48 20 / 06-506 04 828 / j.bouwmeester@ioresearch.nl
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.