'Investeer 250 miljoen euro meer in strijd tegen drugscriminaliteit'

Investeer jaarlijks 250 miljoen euro meer in de bestrijding van drugscriminaliteit en het sterker maken van de gemeentelijke weerbaarheid tegen ondermijning. Dat schrijft het driemanschap Peter Noordanus (voorzitter van het Landelijk Strategisch Overleg Aanpak Ondermijning), emeritus hoogleraar Ondermijningsstudies Pieter Tops en criminoloog Edward van der Torre.

Die oproep doen ze in hun nieuwe stuk Naar een Pact voor de Rechtsstaat 2.0, met het oog op de aankomende parlementsverkiezingen en de nu ontsluimerende verkiezingsstrijd. Nederland is een draaischijf van de internationale drugshandel, schreven zij al een paar jaar geleden in hun toenmalig rapport Een Pact voor de Rechtsstaat. De impact daarvan is nog groter, schrijven zij nu, dan ze veronderstelden tijdens het opstellen van dat eerste rapport uit 2021.

Geweld met Italiaanse trekken

Ze reppen van een geweldscultuur met 'Italiaanse trekken', een vergiftiging van lokale gemeenschappen en een ondermijning die doordringt tot in de haarvaten van de Nederlandse samenleving. Op de grafieken en kaarten van Europol neemt Nederland inderdaad een vooraanstaande positie in: Nederland heeft een spilfunctie in de distributie van Afghaanse en Pakistaanse heroïne, regelt samen met Spanje en België de Europese import van cocaïne afkomstig van grootproducenten Peru, Colombia en Bolivia, is een zeer voorname verspreider in Europa van cannabis, en is een hoofdproducent van de synthetische drugs amphetamine en mdma (xtc). Die markt wordt bovendien uitgebreid naar methamphetamine (crystal meth), dat tot in elk geval voor kort vooral gemaakt werd in Tsjechië, Slowakije en Polen.

Criminelen met een groter budget

In hun vorige rapport schreven de drie dat de 'criminele netwerken in de toplaag beschikken over een groter budget dan de veiligheidsafdelingen van de grote gemeenten en de RIEC's.' RIEC's zijn Regionale Informatie en Expertise Centra die zijn opgericht voor de samenwerking tussen politie, Openbaar Ministerie (OM), gemeenten en de belastingdienst. Om die reden pleiten Noordanus, Tops en Van der Torre dan ook nu weer voor extra financiële armslag, met name om de personele bezetting van lokale politie en gemeentediensten uit te breiden.

'De rol van gemeenten in de terugdringing van ondermijning wordt steeds omvangrijker en complexer', benadrukken ze. Jeugd(boa's) en sociale rechercheurs krijgen daar in hun ogen een steeds wezenlijker positie. Bovendien is op lokaal niveau, zeggen zij, voldoende kennis nodig van de wettelijke instrumenten: de Wet Damocles (oftewel artikel 13b van de Opiumwet) en de Wet Bibob.

Gemeenten hebben het niet makkelijk. 'Drugshandel, criminele rekrutering, drugsproductie en investeringen in vastgoed en in bedrijven (zoals autobedrijven of zorgaanbieders) overvragen gemeentelijke veiligheidsorganisaties.'

Zorgbranche is een risicobranche

Het aantal gemeenten dat meedoet aan het programma Preventie met Gezag, om jongeren buiten de drugscriminaliteit te houden, is uitgedijd tot 27. Het budget is echter niet meegegroeid. De betrokken gemeenten zouden er vijftig miljoen euro bij moeten krijgen om hun organisatie te verstevigen, en het budget moet volgens Noordanus en co groeien met twintig miljoen.

Gemeenten zijn belangrijk voor criminele netwerken, onder andere vanwege de vergunningverlening. Drugsgeld wordt witgewassen in de vastgoed- en huursector, of in de horeca. Maar ook de zorgbranche (van Wmo, Jeugdzorg tot de Wet langdurige zorg) is een 'moderne risicobranche' geworden, 'omdat er gemakkelijk en met weinig risico (lage pakkans en bijna altijd zeer milde sancties) veel geld kan worden verdiend'. Vanwege dit soort zaken hebben vooral de kleinere gemeenten meer personele armslag nodig, menen zij.

Onhandigheid met gegevens

Een soepele uitwisseling van gegevens, onder meer dankzij een minder strikte interpretatie van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG), is dan noodzakelijk. Het drietal wenst dat de Wet gegevensdeling samenwerkingsverbanden (Wgs) snel werkelijkheid wordt. Dit wetsvoorstel moet nog goedgekeurd worden door de Eerste Kamer.

Twijfel over wat is toegestaan kan binnen de ambtenarij leiden tot onhandigheid, schreven de drie onderzoekers in hun vorige rapport: 'De consequentie is dat de ene gemeentelijke afdeling weet dat in een pand van (rechts-)personen bijvoorbeeld hennepkwekerijen zijn aangetroffen, terwijl andere afdelingen in onwetendheid diensten verlenen aan deze personen of bedrijven.'