Horen, zien en helpen

Rob van Gijzel zag Eindhoven uitgroeien tot technologische hotspot van wereldformaat. Nu nog meer mondaine voorzieningen en hoge flats in het centrum. ‘De winnaar is de regio die zich het beste aanpast aan de structuurveranderingen.

‘De meeste burgemeesters hebben niets te zoeken in China.’ De Eindhovense globetrotter Rob van Gijzel weet waarover hij praat. Vorig jaar was de ambassadeur van de ‘innovatiefste regio van de wereld’ – als Forbes het zegt, dan is het zo – in Barcelona, Detroit, New York, Silicon Valley en Nanjing en Shanghai. Vorige maand was hij in Tapieh en Taichung, de derde handelsmissie naar Taiwan alweer.

Burgemeester Van Gijzel zegt: ‘Ik heb een broertje dood aan gemeenten die roepen: “Oh, wij gaan eens naar China.” Wat ga je daar in godsnaam doen? Als je geen banden hebt met het Chinese bedrijfsleven, dan heeft het weinig zin om ernaartoe te gaan. Vijf jaar geleden zaten hier twintig Taiwanese bedrijven, vandaag zijn het er meer dan zestig. Bovendien kom je China beter binnen via Taiwan. En let wel: het is geen speeltje van mij, de gemeenteraad vindt dat we die trips moeten maken.’

Als student in Amsterdam dorst Rob van Gijzel (60) niet te zeggen dat hij uit Eindhoven kwam. ‘Dat fluisterde ik echt.’ Die schaamte heeft al lang plaatsgemaakt voor trots. ‘Tegenwoordig zit ik aan tafel met jongeren die de stad helemaal te gek vinden. Je merkt ook dat de waardering voor Eindhoven is gekanteld. Ik kom in Amsterdam en Den Haag volop mensen tegen die het fantastisch vinden wat hier gebeurt. Het is ook wel een wonder hoor.

Eind jaren negentig verloor Eindhoven in een paar jaar tijd 35 duizend van de 110 duizend arbeidsplaatsen. We zitten nu op 160 duizend arbeidsplaatsen. Die groei is ongekend. De laatste jaren groeide de economie van Eindhoven ieder jaar met 3,5 procent. Twee jaar geleden organiseerde de VPRO op allerlei plekken in Amsterdam het festival ‘Het Wonder van Eindhoven’. Wij wisten wel dat we een unieke creatieve biotoop zijn, maar toen wist Amsterdam het ook.’

Aardappeleters
Eindhoven is the place to be, vinden kenniswerkers, high tech-bedrijven en investeerders van Toronto tot Taipeh. Na London en Helsinki is Eindhoven volgens de Financial Times de beste investeringsstad van Europa. Bestuurders en ondernemers in andere regio’s zijn niet voor niets jaloers op het succes van Brainport, het toptechnologische innovatiecentrum in de Eindhovense regio. Maar kopiëren is niet zo gemakkelijk, aldus burgemeester Van Gijzel. Niet omdat er een patent op rust, maar omdat Brainport zo Brabants is als het worstenbroodje.

Van Gijzel: ‘Deze regio heeft iets bijzonders. Er is niet zo veel. We hebben geen haven, geen grondstoffen en in de bodem zit zand. Dit is het gebied van de aardappeleters. Er is hier altijd iets geweest van samen overleven. Dat samen leven is echt van deze tijd. Waar vroeger de samenleving verticaal en hiërarchisch was georganiseerd, leven we nu in een horizontale netwerksamenleving. Dat is ons in Brabant op het lijf geschreven; samen dingen tot stand brengen en oog hebben voor elkaar. Dat is ook de essentie van Brainport: openstaan voor samenwerking.’

Samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid om te innoveren, aldus Van Gijzel. ‘Eindhoven deed al aan die triple helix voordat het werd omarmd in de rest van Nederland. Daarbij moet je niet vergeten dat Philips uit overlevingsnood met andere bedrijven is gaan samenwerken. De helft van de producten van Philips was twee jaar geleden niet in de markt. Dat betekent dat je elke vier, vijf, jaar een nieuw product moet maken. Dat is onbetaalbaar. Dus probeert Philips in onderzoek en ontwikkeling samen te werken en mensen en kapitaal te delen.’

Voorzitter van de Stichting Brainport Van Gijzel toog naar Zuid-Korea om Samsung over te halen hieraan mee te doen. ‘Delen van kennis? Geen sprake van. Toch zijn ze komen kijken en nu zit de grootste onderzoeksfaciliteit van Samsung buiten Zuid-Korea in Eindhoven.’

Ontwrichtende technologieën
De filosofie achter Brainport is volgens Rob van Gijzel ook dé manier om het hoofd te bieden aan, en te profiteren van, de trek naar de steden. ‘Tachtig procent van de wereldbevolking woont dadelijk in steden. Dat is voor ons een enorme opgave. Hoe vang je dat op? Je moet anders denken over gezondheidszorg, over mobiliteit, over de voedselvoorziening. De overheid heeft traditioneel de houding van: dat staat niet in het coalitieakkoord dus we gaan het niet doen, maar die tijd is voorbij’, weet Van Gijzel.

Het draait er nu om dat coalities worden gesmeed – regionaal, landelijk, Europees en wereldwijd. ‘Doen jullie dit stukje, wij dat stukje, jullie pakken dat van ons, nemen wij dit van jullie over. Die nieuwe systemen moeten efficiënter zijn, voor iedereen toegankelijk en wereldwijd verbonden, maar wel op menselijke schaal. Dat is niet van bovenaf te regelen met een tienjarenplan. We leven in een disruptieve wereld, onvoorspelbaar en door nieuwe technologieën ontwrichtend voor de bestaande structuren. De winnaar is de regio die zich het beste aanpast aan die structuurveranderingen. Dus moeten we alert zijn, anticiperen, fouten maken, en altijd horizontaal in contact staan met de actoren in de samenleving. Het werkt niet meer van bovenaf óf van onderop.’

Eindhoven heeft geprofiteerd van de wereldwijde aantrekkingskracht van Brainport, maar de stad heeft volgens Van Gijzel nog onvoldoende stedelijke allure. ‘We hebben het noordelijke deel van de stad vanaf de jaren zestig volgebouwd met huisjetuintje. Omdat gemeentelijke herindeling mislukte, is ook veel woningbouw overgeheveld naar Son en Breugel, Veldhoven en Best. Die zijn stedelijker geworden, en wij dorpser.’

Met dat ‘dorpse’ krijgt de stad onvoldoende ozb binnen om grootstedelijke voorzieningen in stand te houden. De stad dreigt daardoor last te krijgen van zijn eigen succes, want de expats uit Taiwan en Amerika verwachten wél iets. Van Gijzel: ‘De structurele en duurzame oplossing voor dit probleem is in mijn ogen de compacte stad. In de binnenstad moeten we hoger bouwen en grootstedelijke voorzieningen creëren. Musea, theaters, vernieuwende tentoonstellingen, horeca – alles wat een stad aantrekkelijk maakt. Ik hoop op permanente hijskranen in de stad. Door verdichting in de binnenstad moeten we groeien van 220 duizend inwoners nu naar 300 duizend inwoners over een paar decennia. Daarmee komt in deze internationale stad voldoende geld vrij voor de noodzakelijke investeringen en het onderhoud daarvan.’

Wolkenkrabbers
Zo houd je in je werkkamer een geïnspireerd pleidooi voor wolkenkrabbers in downtown Eindhoven, zo sta je in Detroit bij de Meeting of the Minds op het podium met de burgemeester van Pittsburgh of zit je in de 747 naar Sjanghai om tijdens het Smart City Expo World Congress de key note speech te houden, en zo ga je, zoals vanmiddag, langs bij een honderdjarige dame aan het Gagelboschplein. Je moet er maar lol in hebben.

Rob van Gijzel schiet overeind: ‘Ik vind het allemaal geweldig. Heeft die mevrouw met mijn vader op school gezeten? Kent ze mijn broer? Ik ben een Eindhovense jongen, hè. Tijdens onze nieuwjaarsreceptie viel een mevrouw van 76 van de trap en brak daarbij haar heup. Dus ben ik naar het ziekenhuis gegaan om haar een bloemetje te brengen. Dat hoort zo. Ze keek ervan op, maar ze viel tijdens ons feestje. Dat zou je thuis toch ook doen?’

De vele gezichten van de moderne burgemeester: van de zakelijke lobbyist tot de teergevoelige huismeester. Maar wel met één constante, zegt Van Gijzel: ‘Ik heb mij oprecht altijd voor anderen druk gemaakt.’ Hij werd als Kamerlid wel de populistische luis in de pels van het kabinet genoemd. ‘Daar ben ik het niet mee eens. Populisme is voor jezelf. Dat was en is het nooit.’

Rob van Gijzel speelde als Kamerlid een prominente rol in de nasleep van de Bijlmerramp in 1992. Hij heeft aan die episode in de vaderlandse geschiedenis zelf een vieze smaak overgehouden. ‘Een vader en moeder maken zondagavond na het eten een ommetje. Een enorme klap en hun flat is weg. En met die flat hun twee kinderen. Ze krijgen zeven groepstherapiesessies van een uur. En dan moeten ze er maar overheen zijn. Kun je het je voorstellen? Binnen drie weken moeten ze hun inventaris opgeven voor de verzekering. Niemand staat om hen heen. Hij sluit zich op in zijn verdriet en zij wil het er alleen maar over hebben. Een half jaar later zijn ze uit elkaar. Ik weet nog dat Ruud Lubbers in de RAI riep dat we die mensen niet zouden vergeten. Vanaf dat moment waren we ze vergeten.’

Vlucht MH17
Hoe anders liep het na de ramp met vlucht MH17, waarbij zeven Eindhovenaren om het leven kwamen. Burgemeester Van Gijzel: ‘Ik heb gezien wat de familierechercheurs hebben gedaan. Ik heb mij niet opgedrongen maar gezegd dat ik op ieder moment beschikbaar was. Ik ben bij alle nabestaanden langsgeweest en heb alle herdenkingsbijeenkomsten bezocht. Thuis verdriet gedeeld, maar ook dingen mogelijk gemaakt en veranderd – huisvesting, verblijfsvergunningen. Ik heb de indruk dat heel veel burgemeesters dat hebben gedaan. Deze nabestaanden zijn wél gehoord, gezien en geholpen.’

CV
Rob van Gijzel werd op 29 juni 1954 geboren in Eindhoven. Hij maakte zijn studie andragologie in Amsterdam niet af. In zijn studententijd was hij actief binnen de PvdA en de Jonge Socialisten. Tussen 1984 en 1987 was hij voorzitter van het PvdA in het gewest Amsterdam. In 1989 werd Van Gijzel lid van de Tweede Kamer, waar hij binnen de PvdAfractie woordvoerder verkeer en buitenlandse zaken werd. In 2001 botste Van Gijzel met toenmalig PvdA-fractievoorzitter Melkert over de afwikkeling van de fraude rond de aanleg van de Schipholtunnel. November 2001 stapte hij op als Kamerlid. . In januari 2008 werd hij door de gemeenteraad van Eindhoven voorgedragen voor het burgemeesterschap.