‘De noordelijke mentaliteit ligt mij’

Groningen ziet hem graag komen en Enschede ziet hem met lede ogen vertrekken. Burgemeester Peter den Oudsten (63) wordt alom gerespecteerd en gewaardeerd om zijn rust en statuur. ‘Ik heb de kans nog één keer iets anders te doen.’

Google een burgemeester en je vindt in de krochten van het internet een woord van kritiek, of erger, dat hij of zij niet goed wijs is en totaal ongeschikt. Zoek Peter den Oudsten en je treft geen onvertogen woord. De PvdA’er verlaat Enschede en niemand beschuldigt hem van vaandelvlucht. Of zegt blij te zijn dat hij opkrast. Niemand in Groningen die klaagt over de komst van de zoveelste PvdA’er.

D66-fractievoorzitter in Enschede Jasper Kerkwijk zegt begin oktober tegen RTV Noord ‘gemengde gevoelens’ over te houden aan het vertrek van zijn burgemeester. Ah, toch kritiek. Niets daarvan, want zegt Kerkwijk, ‘aan de ene kant is het een mooie uitdaging voor onze burgemeester, maar aan de andere kant gaat er iemand weg die goed is geweest voor de stad.’ In Groningen zegt zijn D66-collega en voorzitter van de vertrouwenscommissie Jetze Luhoff (34) Den Oudsten een prima burgemeester te vinden, die ‘statuur en rust uitstraalt’. En daar had Groningen behoefte aan.

Een burgemeester zoals je een burgemeester voor je ziet, aldus PvdA-voorman in Enschede Laurens van der Velde (32). Hoe Den Oudsten dat doet? Op de dag dat hij zijn 63ste verjaardag viert, zegt de burgemeester daarover in het stadhuis van Enschede: ‘Consequent werken aan ontwikkelthema’s voor de langere termijn en met beide benen in de samenleving staan. Ik heb altijd gewerkt in gebieden met moeilijke economieën:  Friesland, Drenthe, Overijssel. De burgemeester moet bijdragen aan de versteviging van de economische basis. Op die grote thema’s kan ik alleen goed acteren als ik contact heb met de werkvloer van de samenleving – gevoel voor mensen in wijken die werk hebben, werkloos zijn of dakloos. Die twee dingen probeer ik met elkaar te verbinden. Het zou de basis moeten zijn van het handboek voor de moderne burgemeester.’

En dus is het niet eens zo vreemd dat de verkoopster van de HEMA die de verslaggever een halve worst verkoopt en de weg wijst naar het stadhuis, weet hoe de burgemeester heet en dat hij naar Groningen vertrekt. Den Oudsten lacht (hij is een goedlachs type). ‘Dat verbaast mij ook altijd, hoor. Ik denk dat iedereen mij kent. Echt ongelofelijk. Ik loop altijd van mijn huis naar mijn werk. Hoe vaak ik niet word aangesproken. Roept iemand: “Zo Peter, vroeg vandaag, hè?” Daar kan ik enorm van genieten.’

En vervolgens drukt de Volkskrant bij het bericht dat de gemeenteraad van Groningen hem heeft voorgedragen als burgemeester een foto af van oud-Kamerlid Heijnen. Weten ze in de Randstad veel. Den Oudsten haalt zijn schouders op. ‘Ik denk dat het echt een foutje was. De media kennen mij best. Het is wél zo dat ik niet zo’n uitgesproken en geprofileerde figuur ben. Ik ben ook tamelijk terughoudend met mijn media-optredens.’

Periferie
Peter den Oudsten heeft zijn leven lang gewerkt in de ‘periferie’ van ons landje. Het woord heeft voor hem niets minderwaardigs; het vervult hem eerder met trots. Den Oudsten: ‘Ik ben opgegroeid in een dorpje boven Leeuwarden, met het Frysk als eerste taal. Zodra ik de provinciegrens over ben, spreek ik plat Leeuwardens. Ik houd erg van cultuureigen gemeenschappen. Dat heb je hier in Twente en in Groningen ook. Culturen geënt op honderden jaren van ontwikkeling. Als je kijkt naar gemeentelijke samenwerking in Nederland, dan hebben gemeenten in heel veel gebieden het moeilijk om partners te vinden. In Twente is dat totaal geen issue. Vroeger stonden de kanonnen van Twente op de Holterberg in de richting van Zwolle. Dat is allang niet meer zo, maar de provincie realiseert zich heel goed dat Twente niet te vergelijken is met de regio Zwolle.’

De gemeenschapszin en de culturele eigenheid van Twente heeft ook een schaduwkant, heeft Den Oudsten als burgemeester van Enschede gemerkt. Hij zegt: ‘Gemeenschappen die zó cultureel gedreven zijn, hebben ook iets beschermends naar hun eigen cultuur. Dat leidt vaak tot traag bestuurlijk handelen en dat is in het huidige tijdsgewricht funest. Driekwart van de bedrijven levert hier voor de wereldeconomie producten af, zeker in de hightech, Vredestein, Ten Cate, noem maar op. De economische ontwikkeling leidt ertoe dat je snel mee moet en daar een bestuurlijk construct op moet maken, waardoor de regionale economie kan floreren. Dat blijft vaak heel erg achter. Als wij in Twente de bestuurlijke snelheid erin kunnen brengen, dan hebben we een fantastische basis voor langjarige economische groei.’

Topbaan
Daarom heeft het Den Oudsten ook zo verdroten dat op de oude vliegbasis Twente geen luchthaven van de grond is gekomen. De grootste teleurstelling uit zijn burgemeesterstijd in Enschede. Hij zegt: ‘Er ligt een topbaan, nog steeds in een fantastische conditie. Dan sta je voor de bestuurlijke keuze: breek ik hem eruit of ga ik er wat mee doen. Starten van burgerluchtvaart met een particuliere ondernemer was de beste optie, maar Brussel vond dat wij er als overheid te diep in­zaten. Toen hebben we de stekker eruit getrokken. Het duurde ook te lang, het tempo was eruit.’

Doodzonde, geeft hij aan, ‘want de burgerluchtvaart was geen doel op zich. We wilden dit gebied langs de A1 en het spoor een grote rol laten spelen in de groei van Twente. Vanochtend was voormalig VNO-NCW-voorzitter Wientjes hier. Hij leidt een commissie van wijzen die onderzoekt wat er met het vliegveld moet gebeuren. Hij heeft al gezegd: “Die landingsbaan gaat gebruikt worden.” Niet voor de burgerluchtvaart, dat is echt over, maar wél voor vliegtuigonderhoud of drone-ontwikkeling.’

Peter den Oudsten praat nog met zo veel enthousiasme over Enschede en Tukkerland. Alsof hij er komt en niet vertrekt. Waarom pakt hij eigenlijk zijn biezen? Den Oudsten: ‘Ik ben hier sinds 2005. Natuurlijk zie ik burgemeesters in hun tiende jaar nog steeds goed functioneren, maar als je een burgemeester bent die stuwt en zich niet-­risicomijdend gedraagt, dan is het verstandig om het stokje op tijd over te dragen aan iemand met nieuwe inzichten en energie. Misschien ook aan een jonger iemand, hoewel tegenwoordig gelukkig niet meer op leeftijd wordt gediscrimineerd. Als je mij twintig jaar geleden had gezegd dat ik op mijn 63ste aan een nieuwe baan zou beginnen, dan was ik echt een eerste klas loser geweest. Ik ben gezond, heb volop energie en de kans om nog één keer iets anders te doen.’

Rauw
Peter den Oudsten gaat dat dus in Groningen doen. ‘Een leidende en veerkrachtige stad’, aldus de nieuwe bur­gemeester. De stad waar ex-Kamerlid Peter Rehwinkel vorig jaar opstapte. Den Oudsten over zijn keuze: ‘Ik ben een noordeling. Ik heb de mogelijkheid gehad om iets in het zuiden te doen, maar nooit gedaan. Het is een andere cultuur. De noordelijke mentaliteit ligt mij. Rechtstreeks, geen omballende bewegingen, een beetje rauw.’

Maar Groningen is geen gemakkelijke stad. Vooral de relatie tussen stad en provincie is altijd wat gespannen. Rehwinkel is mede daarover gestruikeld. De Oudsten: ‘Uit de profielschets kun je opmaken dat de gemeenteraad iemand wilde die de bestuurlijke ervaring had om hiermee om te gaan. Die spanning speelt in Enschede ook. Er wordt van je verwacht dat je een leidende positie inneemt, maar als je die positie verkeerd invult, dan richt je schade aan die je niet onmiddellijk oplost. Wil je economisch effectief zijn, dan moet je de omliggende gemeenten met respect behandelen. Mijn credo is altijd geweest: als je je leidende positie goed invult, dan geef je als stad meer aan de regio dan dat je terughaalt.’

De grootste stad van het noorden des lands heeft gekozen voor samenwerking. Stond ook in de profielschets voor de nieuwe burgemeester: ‘Hoog op de agenda staat een andere manier van werken. Samenwerken, participatie en verbinden zijn daarbij sleutelwoorden.’ Burgemeester Den Oudsten: ‘De crisis van nu is ook een systeemcrisis. Gemeenten hebben minder budget en krijgen meer taken. We worden gedwongen om een andere positie in te nemen in de ontwikkeling van onze gemeente. In het verleden hadden we het voor het zeggen. Je wilt iets, maakt een plan en dan voer je het uit. Vergeet het maar. Nu neem je in een hybride ontwikkeling organische stappen. Je weet wel zo’n beetje waar je wilt uitkomen maar niet precies hoe. Daar moeten we nog steeds enorm aan wennen. In alle aspecten waarbij wij met partners beleid moeten maken, moeten we op zoek naar nieuwe verhoudingen en een andere manier van werken. En niemand die precies weet hoe dat moet.’

Wethoudersbolwerk
Aan burgemeester Peter den Oudsten om daar (mede)sturing aan te geven. Juist in een stad die bekend staat als wethoudersbolwerk. Den Oudsten was zelf ook een krachtige wethouder, een macher, in Leeuwarden.

Een sterke burgemeester en sterke wethouders, dat wordt knokken in Groningen. ‘Helemaal niet’, zegt Den Oudsten. ‘Wethouders moeten voor hun terrein verantwoordelijkheid kunnen dragen. Dat betekent dat zij voluit in de raad en naar de samenleving toe hun beleid moeten kunnen verdedigen. Daarin mag de burgemeester nooit belemmeren. Maar de burgemeester moet bij de vernieuwing van de positie van het college en de raad wél sturing geven. Hij moet ervoor zorgen dat mensen zich binden aan een gezamenlijke doelstelling en dat men over de grenzen van de eigen verantwoordelijkheid naar nieuwe methoden van werken gaat. En daarmee bedoel ik niet met een laptop bij McDonald’s je werk doen.’

Peter den Oudsten moet het daarbij in Groningen doen met een jonge gemeenteraad. Moet het doen? Mag het doen, vindt Den Oudsten. ‘Universiteitssteden hebben doorgaans een goed opgeleide en jonge gemeenteraad. Daar heb je als burgemeester geluk mee. Je hebt in de raadsfracties een mooi evenwicht tussen mensen met verschillende achtergronden. Er komt een nieuwe generatie bestuurders aan. De raad in Groningen is nog iets jonger dan die van Enschede. Het zou heel mooi zijn als de nieuwe generatie de ruimte krijgt om op een andere manier politiek te bedrijven. Mijn generatie wordt eruit gedrukt. Dat hoort ook. Ik vind het fantastisch om ervoor te zorgen dat de jongeren die nu in mijn rug schoppen, zo goed mogelijk worden toegerust om het bestuur over te nemen.’

CV
Peter den Oudsten (Leeuwarden, 1951) begon in 1974 bij de gemeente Enschede op de afdeling voorlichting. In 1984 werd hij hoofd in- en externe betrekkingen bij het Provinciaal Energiebedrijf Friesland. In 1991 stapte hij over naar Friesland Foods om hoofd corporate communications te worden. Hij werd in 1986 voor de PvdA gekozen in de gemeenteraad van Leeuwarden en was daar van 1997 tot 2001 wethouder. In 2001 werd Den Oudsten burgemeester van het Drentse Meppel. Mei 2005 begon hij als burgemeester van Enschede. 2 januari 2015 treedt Den Oudsten in Groningen aan.

‘Ik draag de sjaal van de club in de stad die ik bestuur’
Twitter
Drie jaar geleden ben ik ermee begonnen. Ik wilde weten of het zin had. Dus ben ik gaan melden: ‘Ik ga hiernaartoe en daar heb ik een vrijwilliger een pluim gegeven.’ Maar wie kan dat wat schelen? Ik bedacht mij één tweet per dag te maken, maar als ik een leuke en betekenisvolle tweet wil produceren, dan moet ik wel een statement maken. En dan kom ik mijn burgemeesterschap tegen. Dus heb ik gezegd: ‘Ik moet dat eigenlijk niet doen.’ Ik heb ook niet getweet dat ik was voorgedragen voor het burgemeesterschap van Groningen. Voor mijn werk maakt het niets uit, hoewel ik mij goed bewust ben van de macht en de kracht van de sociale media. Net als nu in Enschede wil ik in Groningen een account aanhouden voor zaken die echt mijn verantwoordelijkheid raken zoals openbare orde en veiligheid.

FC Twente-FC Groningen (1-2)
Ik kom uit een dorpje boven Leeuwarden, dus ik ben opgegroeid met Cambuur. Ik draag de sjaal van de club in de stad die ik bestuur. Dat wilden ze in Groningen ook van mij weten. Het doet er zeker in de provincie erg toe. Ik ben enorm intensief opgetrokken met FC Twente. Met supportersvereniging vak P heb ik een haat-liefdeverhouding. Als ze zich een beetje gedeisd houden, vind ik het allemaal prima.