Ook GL-PvdA-coalitie leidt tot teleurstelling

Het is mogelijk dat we een kabinet krijgen dat niet wordt geleid door de PVV, maar door een andere partij, wellicht de GL-PvdA. Welke coalitie het ook wordt, het zal lastig worden het wantrouwen van de kiezer weg te nemen. Het verkiezings- en formatieproces kan het wantrouwen zelfs vergroten. In het proces zijn vier momenten te onderscheiden waarop de belangen van kiezers weglekken.

Allereerst stemmen mensen niet altijd op hun eigen belang. Belangen van de kiezers worden dus niet altijd goed meegenomen door de kiezer zelf. Dat klinkt vreemd, maar uit verschillende onderzoeken blijkt dat mensen bijvoorbeeld tegen hun sociaaleconomisch belang op te rechtse partijen stemmen. Ze weten dus niet goed waar partijen precies voor staan. Deze opvatting krijgt overigens veel kritiek. Het is immers betuttelend te menen dat je beter weet wat de kiezer wil dan hij- of zijzelf.

De tweede belemmering gaat ervan uit dat kiezers in grote lijnen weten waarom ze op een bepaalde partij stemmen, bijvoorbeeld vanwege immigratie of duurzaamheid. Ze zijn het alleen niet eens met veel andere partijstandpunten. En dat kunnen er in een verkiezingsprogramma honderden zijn. Een oplossing hiervoor is het stemmen per onderwerp. Je zou dan voor je onderwijsbelang op een andere partij mogen stemmen dat voor je veiligheidsbelang. Een sympathiek voorstel, maar tot op heden niet verder gekomen dan dat.

Als derde is er de onvoorspelbaarheid van de coalitie-onderhandelingen. In een regeerakkoord staan dan ineens voornemens die nooit aan de kiezer zijn voorgelegd. Of, gangbaarder, voor de kiezer belangrijke standpunten worden in de onderhandelingen weggegeven. Een verwijt dat meerdere partijen in de formaties van de kabinetten-Rutte kregen. Voor Rutte-II gold dat zelfs voor zowel de VVD als de PvdA.

En als vierde: als dan een lastig compromis is bereikt, blijken veel voorstellen nooit te worden uitgevoerd. Zo had Rutte-I een ambitieus bestuurlijk programma met onder andere het samenvoegen van provincies. Veel van die plannen sneuvelden al voordat de korte regeertijd van dat kabinet eindigde. In kabinetten die de rit wel uitzitten, geldt desalniettemin hetzelfde. Niet alles lukt.

Er zijn kortom veel redenen aan te nemen dat wat uiteindelijk door een kabinet wordt uitgevoerd maar in beperkte mate de wensen van de kiezers (van de coalitie) vertegenwoordigt. Dat is overigens niet per definitie problematisch. Het is de prijs die we betalen voor een vrij laagdrempelige consensusdemocratie waar niet alleen kiezers veel vrijheden hebben, maar politici en politieke partijen ook.

Die prijs is redelijk. Het geleverde product kan beter, maar het is opvallend dat het begrip vanuit de kiezer voor het proces wat tot dat product leidt beperkt is. De houding van de kiezer in Nederland lijkt steeds meer op die van de kiezer in een tweepartijensysteem als de VS met grote en directe verwachtingen over verandering en uitvoering. Dat sluit niet aan op een subtieler systeem als het Nederlandse. Met beter functionerende politici alleen zijn we er dus niet. Meer kennis van en begrip voor dat systeem vanuit de kiezer is net zo noodzakelijk.