Grote stad dik in de ambtenaren

Amsterdam telt per inwoner veruit de meeste ambtenaren. De hoofdstad heeft er verhoudingsgewijs ruim drie keer zoveel als Amersfoort, Zeist of Haarlemmermeer. Dat blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur onder de 50.000+-gemeenten. Zestig van de 67 gemeenten deden aan het onderzoek mee, een respons van ongeveer negentig procent. Amsterdam telt op elke duizend Amsterdammers bijna twintig fte's in gemeentelijke dienst. De stad Groningen komt nog het dichtst in de buurt van de hoofdstad met zestien fte per duizend inwoners, op de voet gevolgd door Den Haag en Utrecht (ieder vijftien fte per duizend inwoners. Drie dagen bleken voor de gemeente Amsterdam niet voldoende om een (bestuurlijke) reactie te geven op de uitkomsten van het onderzoek.

 

Amersfoort lijkt, afgaand op de verhouding tussen het aantal inwoners en ambtenaren, de meest efficiënte organisatie te hebben. De ruim zestigduizend inwoners tellende stad komt toe met 373 gemeenteambtenaren; net geen zes voltijdbanen per duizend inwoners.

 

Volgens gemeentesecretaris Henk Huitink dankt Amersfoort die koppositie aan een tien jaar geleden doorgevoerde reorganisatie. 'Wij hebben toen gekozen voor de regiewerkwijze, waarbij we alle taken die er voor in aanmerking kwamen buiten de deur hebben geplaatst. Denk aan de schouwburg, de huisvuilinzameling en het wijkonderhoud. In feite hebben we alleen de bestuursondersteunende organisaties gehouden, zoals sociale zaken, burgerzaken, de brandweer en belastingen. Al het andere doen we met behulp van contractmanagement', zegt hij. Nog steeds is Amersfoort 'gelukkig' met de gekozen formule.

 

Huitink: 'Het op afstand plaatsen leidt tot zakelijkheid in de verhouding met de uitvoerende organisaties. Daardoor hoeft het bestuur zich niet bezig te houden met bedrijfsvoeringsaangelegenheden, maar kan het zich concentreren op besturen.' Huitink denkt het ambtenarenapparaat verder te kunnen afslanken. Hij denkt dan onder andere aan het op afstand plaatsen van Belastingen, 'maar er zijn meer onderdelen die de moeite van het bekijken waard zijn'. Of de burger van Amersfoort door het slankere apparaat goedkoper uit is, durft de gemeentesecretaris niet te zeggen. 'Wat ervan is te zeggen, is dat we niet meer in de top-10 van duurste gemeenten zitten zoals in 1997.'

 

Volgens onderzoek van Berenschot - ook vandaag gepubliceerd - ligt de gemiddelde organisatiegrootte van alle gemeenten op 7,6 fte per duizend inwoners. De formatie van gemeenten is sinds 2002 licht gedaald en stabiliseert nu. In 2002 was de gemiddelde omvang van alle gemeenten 7,9 fte per duizend inwoners.

 

Het Berenschot-onderzoek kent vergelijkbare uitkomsten als het onderzoek van Binnenlands Bestuur: grotere gemeenten hebben per inwoner een grotere formatie. Dat is met name te verklaren doordat ze meer uitvoerende ambtenaren hebben. 'Deze gemeenten hebben vanwege hun schaalomvang een aantal taken "in eigen huis", zoals de brandweer en de GGD. Kleine gemeenten organiseren dit anders', aldus de onderzoekers.

 

Vijf factoren

 

Berenschot corrigeerde de uitkomst van zijn onderzoek met een bepaalde methode voor uitbesteden en verzelfstandigen van taken. Ook dan blijven de verschillen tussen gemeenten groot - meer dan een factor drie. Volgens Mark Huijben van Berenschot zijn de verschillen te verklaren door vijf factoren. De belangrijkste is dat de intensiteit van de vraagstukken van omvangrijkere gemeenten groter is dan in kleine gemeenten. 'Dat heeft te maken met de sociale structuur. De sociale en maatschappelijke problematiek is in grotere gemeenten omvangrijker dan in kleine gemeenten. Zo is het percentage bijstandsontvangers in een grote gemeente aanmerkelijk groter dan in kleine gemeenten. De hoogte van dit percentage heeft een significante invloed op de omvang van het ambtelijk apparaat', aldus Huijben.

 

Verder is er in grote gemeenten - vooral de G25 - sprake van een concentratie van lage inkomens en etnische minderheden, blijven de prestaties van leerlingen in het basisonderwijs achter bij de rest van Nederland en tellen ze relatief veel meer daklozen en drugsverslaafden. Ook de problematiek van de onveiligheid is er groter. Daarnaast vervullen gemeenten, naarmate ze groter worden, vaker een centrumfunctie: zij bieden ook inwoners uit de omgeving voorzieningen. Dat vereist meer beleid. Groningen wijst erop dat 'in vergelijking met andere gemeenten het aantal personeelsleden hoog is door de regionale functie van de stad'.

 

Verder zijn vraagstukken in grotere gemeenten vaak complexer, en dat is van invloed op de formatieomvang. Mensen wonen dichter op elkaar, het aanleggen van een nieuwe weg bijvoorbeeld is daardoor moeilijker. Bovendien hebben burgers in grote gemeenten hun mondigheid beter georganiseerd; nieuw beleid moet vaker worden afgestemd op belangengroepen.

 

Niet onbelangrijk is volgens de Berenschot-onderzoekers dat grotere gemeenten ambitieuzer zijn dan kleinere gemeenten waardoor ze meer werk op hun bord nemen. Grotere gemeenten hebben bovendien last van schaalnadelen: beleidsontwikkeling vergt meer tijd en overleg.

 

De vijfde en laatste factor die van belang is op de omvang van het ambtelijk apparaat is het inzicht in de formatieomvang. Bij kleine gemeenten is de formatieopbouw volgens Berenschot veel transparanter dan bij grotere gemeenten. 'De gemeentesecretaris van een kleine gemeente kent zijn medewerkers persoonlijk. Dit blijkt ertoe te leiden dat een kleine gemeente meer oog heeft voor de consequenties van nieuwe taken en ambities voor de omvang van het apparaat. Het managementteam van een kleine gemeente stelt zich eerder de vraag: moeten wij deze vacature wel invullen? Moeten we de formatie wel uitbreiden of kunnen we elders een taak afstoten? De raad en het college van een grote gemeente zijn minder gevoelig voor argumenten betreffende de formatie en de werklast wanneer zij een nieuw plan lanceren: 'Maar we hebben toch meer dan tweeduizend ambtenaren.'

 

Financiering

 

Er is nog een factor bij gemeenten die de laatste tijd relevanter wordt voor de formatie, namelijk de financiering. Huijben: 'Zeker nu de financiering voor gemeenten ruimer wordt in de komende jaren. Wij hebben aangetoond dat de financiële situatie van een organisatie zeer bepalend is voor de omvang van de overhead van een organisatie. Sectoren met een strakke financiering hebben een lagere overhead dan sectoren waar dit minder het geval is. Nu de autonome toename van het gemeentefonds en de lokale lasten in de komende jaren veel sterker stijgen dan de inflatie, betekent dit dat de prikkel tot doelmatig werken bij gemeenten dreigt af te nemen', zegt hij.

 

Verantwoording onderzoek

 

Het onderzoek naar de omvang van het ambtelijk apparaat door Binnenlands Bestuur van de 50.000+-gemeenten is uitgevoerd door Peter Faber/UZ3 Onderzoek. Van de 67 50.000+-gemeenten deden er 60 mee aan het eind april uitgezette onderzoek. Alkmaar, Almelo, Delft, Den Helder, Purmerend, Rotterdam en Zoetermeer slaagden er niet in binnen vijf weken een opgave te doen van hun personeelsbezetting.

 

Steden met de meeste ambtenaren per duizend inwoners

 

Amsterdam	20
Groningen	16
Den Haag	15
Utrecht	15
Maastricht	13

Steden met de minste ambtenaren per duizend inwoners

 

Dordrecht	7
Haarlemmermeer	7
Katwijk	7
Amersfoort	6
Zeist	6

Arnhem kampioen deeltijdwerken

 

In verhouding tot het aantal fte's telt de gemeente Arnhem de meeste ambtenaren. De 1628 banen zijn verdeeld over 2038 mensen. Van alle 50.000+-gemeenten heeft Capelle aan den IJssel het minste aantal ambtenaren die in deeltijd werken. Er zijn bijna net zoveel voltijdbanen als ambtenaren: 535 om 517. Smallingerland heeft als enige Nederlandse gemeente meer fte's dan ambtenaren. De organisatie heeft 407 formatieplaatsen, op de loonlijst staan 396 ambtenaren: een fors aantal vacatures is nog niet ingevuld. Arnhem zegt desgevraagd een bewust deeltijdbeleid te hebben. De meeste banen worden in deeltijd aangeboden, omdat dat een 'aantrekkelijke arbeidsvoorwaarde' is. Arnhem zegt te maken te hebben met een aanzienlijke aanwas van moeders met jonge kinderen.

 

Deeltijders
Steden met de meeste deeltijders:

 

1. Arnhem

    

2. Heerlen

    

3. Venlo

    

4. Doetinchem

    

5. Katwijk

    

Steden met de minste deeltijders:

 

1. Capelle aan den IJssel

    

2. Lelystad

    

3. Veenendaal

    

4. Hilversum

    

5. Apeldoorn

    

 

 

De complete lijst

 

Gemeente	Fte per 1000 inwoners	Ranglijst
Alkmaar	Geen opgave	?
Almelo	Geen opgave	?
Almere	7,9	40
Alphen a/d/ Rijn	8,3	35
Amersfoort	5,9	60
Amstelveen	8,4	30
Amsterdam	19,7	1
Apeldoorn	9,2	21
Arnhem	11,3	9
Assen	8,3	34
Barneveld	8,3	33
Bergen op Zoom	8,9	24
Breda	10,7	10
Capelle a/d/ Ijssel	7,9	39
Delft	Geen opgave	?
Den Helder	Geen opgave	?
Deventer	7,7	46
Doetinchem	7,4	49
Dordrecht	6,8	57
Ede	7,3	53
Eindhoven	10,2	13
Emmen	8,8	27
Enschede	9,3	20
Gouda	8,2	36
Groningen	15,7	2
Haarlem	9,1	22
Haarlemmermeer	6,6	58
Hardenberg	7,1	54
Heerhugowaard	8,1	37
Heerlen	10,2	14
Helmond	7,3	52
Hengelo	10,1	16
Hilversum	7,8	45
Hoogeveen	7,9	43
Hoorn	8,7	28
Katwijk	6,8	56
Leeuwarden	10,3	11
Leiden	13,0	6
L'dam-Voorburg	9,4	18
Lelystad	10,1	15
Maastricht	12,7	7
Nieuwegein	7,9	41
Nijmegen	11,7	8
Oosterhout	7,9	42
Oss	7,6	47
Purmerend	Geen opgave	?
Roermond	10,3	12
Roosendaal	7,0	55
Rotterdam	Geen opgave	?
Schiedam	8,4	32
's-Gravenhage	14,8	3
's-Hertogenbosch	9,3	19
Sittard-Geleen	8,5	29
Smallingerland	7,4	50
Spijkenisse	9,0	23
Terneuzen	13,6	5
Tilburg	8,4	31
Utrecht	14,6	4
Veenendaal	7,8	44
Velsen	7,4	51
Venlo	8,9	26
Vlaardingen	9,4	17
Westland	7,6	48
Zaanstad	7,9	38
Zeist	6,2	59
Zoetermeer	Geen opgave	?
Zwolle	8,9	25

 

 

Correcties & Aanvullingen, geplaatst in Binnenlands Bestuur 23 

 

Een aantal correcties en aanvullingen op het onderzoek van Binnenlands Bestuur naar het aantal fte per inwoner (Binnenlands Bestuur 22): 

 

• Amersfoort telt ruim 140.000 inwoners in plaats van de gemelde ruim 60.000 inwoners. Het aantal ambtenaren bedraagt niet 373, maar 952.

   

• Bij Terneuzen zijn de leden van de vrijwillige brandweer opgenomen in het totaal aantal fte. Als dat niet gedaan was, zou het aantal fte per duizend inwoners 8,6 bedragen in plaats van de gemelde 13,6;

   

• Tilburg heeft geen 210.931 maar 201.931 inwoners. Dit betekent dat Tilburg geen 8,4 maar 8,8 fte per duizend inwoners heeft.

   

• De opgave van Zoetermeer kwam te laat binnen. Zoetermeer telt 1063,94 fte. Per duizend inwoners komt Zoetermeer (circa 120.000 inwoners) hiermee op 8,9 fte.