Grote ogen, kleine maag

Te gemakkelijk wordt er echter vanuit gegaan dat alle gemeenten die taken daadwerkelijk aan kunnen. Uitgangspunt van de door gemeenten gewenste decentralisatie is dat alle gemeenten - of het nou gaat om Laarbeek of Nijmegen - straks exact hetzelfde takenpakket moeten hebben. Althans, tot dat besluit is de Vereniging van Nederlandse Gemeenten vorig jaar september gekomen op advies van de commissie-Van Aartsen. Zijn rapport wees een eerder VNG-rapport van de commissie-Bovens terecht, waarin werd gepleit taakdifferentiatie toe te staan: niet alle gemeenten hoeven precies dezelfde taken en bevoegdheden te hebben.

Volgens het VNG-rapport Voorzetten voor decentralisatie kunnen tientallen taken en bevoegdheden die nu nog door het rijk en de provincies worden uitgevoerd, net zo goed, zo niet beter, door gemeenten ter hand worden genomen. Zelfs als ook maar een kwart van al deze taken straks daadwerkelijk wordt gedecentraliseerd, zijn ernstige capaciteitsproblemen te voorzien. Nu al hebben (vooral kleine) gemeenten op de krappe arbeidsmarkt moeite met het aantrekken - en behouden - van voldoende en gekwalificeerd personeel. Schaalvergroting lijkt dus voor de hand te liggen. Toch is dat volgens het VNG-rapport helemaal niet nodig: met lenen bij en leunen op de buurgemeenten zouden ook de allerkleinste een heel eind moeten kunnen komen.

Wie rondkijkt in Zuid-Holland, Limburg, Utrecht, Friesland en Groningen, ziet echter overal bewegingen richting gemeentelijke herindeling. Daarbij is de dwingende motivatie veelal dat schaalvergroting nodig is om straks alle (extra) taken te kunnen uitvoeren. Kleinere - en niet per se de allerkleinste - voelen zich door de eigen koepelorganisatie in een keurslijf van herindelingen gedwongen. Het is afwachten of de taakgroep decentralisatie onder leiding van Ed d'Hondt die kritiek straks meeneemt in de aanbevelingen aan het kabinet.

De aanzwellende kritiek van de kleine(re) gemeenten leidt immers tot de vraag waarom niet de mogelijkheid wordt open gelaten dat gemeenten mogen verschillen in de hoeveelheid taken die ze op zich nemen. Of zoals topambtenaar Andrée van Es van Binnenlandse Zaken het zegt: 'Kijk ook naar wat gemeenten kunnen.' Het is een goed teken dat in elk geval op het moederdepartement het besef doordringt dat de ogen van de gemeenten wel eens groter kunnen zijn dan de maag. Zeker is dat lang niet alle gemeenten kunnen verstouwen wat de grootste graag op hun bordje willen. Dat is vragen om problemen. Gelijke gevallen, gelijk behandelen. Dat is natuurlijk wenselijk, maar ook dat de ongelijke gevallen - groot en klein - ongelijk worden behandeld.