Arenacultuur sterkst in stedelijk gebied

Dé bestuurscultuur van een provincie of gemeente is lastig te omschrijven. Bestuurscultuur is niet alleen een eigenschap van een gemeente of provincie, maar ook een beeld dat betrokkenen ­hebben van de politiek-bestuurlijke praktijk.

Vervolgonderzoek

Dat blijkt uit onderzoek in gemeenten en provincies door Marcel Boogers, Sabine van Zuydam en Klaartje Peters in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken. De eerste twee hadden vorig jaar al een verkennende literatuurstudie gedaan samen met Julien van Ostaaijen. Daarin onderscheidden zij vier bestuursculturen (gemeenschapscultuur, vechtcultuur, debatcultuur en regentencultuur), maar vonden geen regionale verschillen in bestuurscultuur. Wel stelden ze voor een enquête te houden onder betrokkenen in gemeenten en hen te vragen naar verschillende cultuurkenmerken van het lokaal bestuur. In dit vervolgonderzoek 'Van Alkmaar tot Zevenaar, beelden van bestuurscultuur' zijn ook de hoofdrolspelers in de provincies toegevoegd.

Drie cultuurtypen

De 1040 respondenten kwamen uit op drie cultuurtypen: arenacultuur, gemeenschapscultuur en debatcultuur. Een arenacultuur is gepolitiseerd en informeel: iedereen bemoeit zich met elkaar. Het is lastig conflicten in goede banen te leiden. Die worden meteen persoonlijk en escaleren snel. Chaos en onvoorspelbaarheid vieren hoogtij. Men is wantrouwend en sterk intern en probleemgericht. Een gemeenschapscultuur is informeel, maar pragmatischer en mens- en consensusgericht. Maatwerk en flexibiliteit staan centraal en men kijkt sterk naar de samenleving. De debatcultuur is juist formeel en proceduregericht en ook politiek en debatgericht. Men gaat zakelijk met elkaar om en spreekt elkaar aan op afspraken. Conflicten worden aangegaan en in de gemeenteraad zijn levendige debatten waar alle gezichtspunten en belangen aan bod komen. Ook betrokkenen en belanghebbenden praten mee.

Arenacultuur stedelijk

De arenacultuur blijkt het sterkst in stedelijke gemeenten, terwijl de gemeenschapscultuur vaker wordt ­waargenomen in weinig of niet-stedelijke ­gemeenten. Wat opvalt is dat de gemeenschapscultuur vooral dominant is in Brabantse gemeenten en in grote delen van Gelderland. De debatcultuur komt met name voor in Zeeland, Noord-Friesland, Twente, Zuidwest Overijssel en Zuid-Holland-Noord. De arenacultuur concentreert zich in Flevoland, Rivierenland, Zuidoost Zuid-Holland en in de kustregio’s.

Gemeenten

Door het lage aantal respondenten is het lastig iets over de meest dominante bestuurscultuur per gemeente te zeggen. Van alle ­gemeenten die onderzocht konden worden, scoren Noordwijk, Geertruidenberg, Papendrecht, Roermond en De Bilt het hoogst op arenacultuur. In Oudewater, Wageningen, Wormerland, Geertruidenberg en ­Boekel is de gemeenschapscultuur het sterkst aanwezig. In Geertruidenberg ­springen dus twee typen bestuurscultuur ­eruit. De debatcultuur is het duidelijkst in Schouwen-­Duiveland, Etten-Leur, Noordenveld, ­Sittard-Geleen en Barneveld.

Oppositie

Verder valt op dat oppositiepartijen flink sterker een arenacultuur ervaren dan coalitiepartijen. Die herkennen vaker elementen van een gemeenschaps- en debatcultuur dan oppositiepartijen. Ook beoordelen volksvertegenwoordigers de cultuur in hun gemeente of provincie meer als een arenacultuur dan bestuurders en ambtenaren. Die laatsten beoordelen de cultuur meer als een gemeenschaps- of debatcultuur.

Beelden

Gemeenten of provincies indelen naar type bestuurscultuur is relevant, maar kijk dan ook naar wat de beelden van bestuurscultuur zijn, hoe groot het verschil is in de beelden en waarom die beelden uiteenlopen, aldus de onderzoekers.

Men ervaart bestuurscultuur anders naar ­gelang de functie die men vervult en of men namens de oppositie of coalitie in de gemeenteraad of Provinciale Staten zit. Kennis ervan kan een startpunt zijn voor een gesprek over bestuurscultuur, over krachten en zwakten van ieder type en de wijze waarop men hiermee binnen een bestuursorgaan omgaat, concluderen de onderzoekers. 

Onderhoud

Aanvullende panelgesprekken lieten zien dat in elke gemeente of provincie vaste gedragspatronen met bijbehorende krachten en kwetsbaarheden zijn. Daarover praten kan bijdragen aan een gesprek over een betere bestuurscultuur. De burgemeester of commissaris mag en moet het voortouw nemen in het gesprek daarover. De volksvertegenwoordiging en het college dienen het onderwerp periodiek te bespreken. De coronatijd heeft geleerd dat een bestuurscultuur onderhoud vergt.