Heel Friesland van Russisch gas af

De gezamenlijke Friese overheden beëindigen hun contracten met het Russische gasbedrijf Gazprom. Onder leiding van de provincie Fryslân willen deze overheden niets meer te maken hebben met gas uit Rusland. Door geen gas meer af te nemen willen ze het Kremlin raken in hun oorlog tegen Oekraïne.

Provincie, gemeenten en waterschapen

De Friezen maakten hun beslissing zojuist aan Binnenlands Bestuur bekend. ‘Als Friese overheden, verenigd in de coöperatie OVEF, willen wij naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne het contract voor gaslevering met Gazprom beëindigen, omdat wij geen oorlog willen financieren via de gelden die Gazprom van ons krijgt. Diverse juridische adviezen wijzen uit dat die mogelijkheid er in beginsel zou moeten zijn,’ schrijft gedeputeerde Sietske Poepjes (CDA) namens de Friese overheden. Naast de provincie gaat het om gemeenten en het waterschap.

Unieke ontwikkeling

Pas eind 2023 gaat de maatregel in. ‘Wij werken aan een zelflevermodel waarbij we gebruik maken van lokaal opgewekte energie en gas per 31 december 2023, dat is ons einddoel’, aldus de Friezin. In de provincie werken de lokale overheden dus samen in de coöperatie Openbare Verlichting en Energie Fryslân (OVEF), die deze operatie voor elkaar moet boksen. ‘De OVEF is al druk bezig dat verder uit te werken. Voor elektriciteit gebeurt dat al in Nederland, voor gas is dit een unieke ontwikkeling’.

Duidelijkheid

Poepjes: ‘Voor nu moeten we duidelijk krijgen wat we tot die tijd, dus tussen nu en eind 2023, kunnen doen. Daarbij moeten we kijken welke mogelijkheden er zijn om een nieuw contract af te sluiten en welke consequenties dat met zich meebrengt.’ Ook hebben de Friezen nog niet in kaart wat het een en ander financieel voor Gazprom betekent. ‘Wij willen uiteraard niet dat zij er zelf financieel beter van worden. Tenslotte wachten we af wat het onderzoek van minister Wobke Hoekstra oplevert, hij kijkt ook naar mogelijkheden om elders niet-Russisch gas in te kunnen kopen.’

Eigen gas

Momenteel laat minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken onderzoek doen naar de aankoop van gas dat niet uit Rusland komt. Algerije heeft de Europese Unie al aangeboden dat het extra gas kan leveren. Ook Noorwegen en Israël hebben gasvelden die in aanmerking komen om aan Europa te leveren. Nederland kan daar dan een graantje uit meepikken. Voorlopig richt Friesland zich echter op zijn eigen gas en energie. De OVEF kan dus op grote schaal alternatieven leveren.

Zelflevermodel

‘We gaan dus voor een zelflevermodel,’ zegt Poepjes tegen Binnenlands Bestuur. ‘Dat is juridisch gezien vernieuwend, omdat je dan niets Europees hoeft aan te besteden. Dat scheelt een hoop administratief werk en het scheelt ook een risico met omstreden partijen zoals Gazprom. Los daarvan hebben wij ook de technische mogelijkheden op lokaal niveau in huis. Friesland heeft veel mest en daarvan kun je mooie Slochterenkwaliteit-gas mee maken. We hebben bijvoorbeeld de familie Stokman uit Koudum die schoon gas uit mest maken voor het hele dorp. Dit kan ook op grotere schaal.’

Aquatermie

De provincie Fryslân gaat niet extra lokaal gas oppompen, maar gaat voor duurzame en lokale alternatieven. ‘In Heeg hebben we aquatermie. We hebben hier namelijk veel oppervlaktewater in de Friese meren. Met de warmte in het water kun je huizen verwarmen. Het dorp ligt aan het Heegermemeer en daar is een lokale energiecoöperatie aan het regelen om deze warmte op te waarderen in een eigen energiesysteem. Hier waren we al in de pre-Oekraïne-fase mee bezig. Nu wordt het des te dringender en duidelijker hoe belangrijk deze lokale energiewinning is.’ De Friezen willen het gas in de Waddenzee niet aanspreken. ‘Fryslân moet niet het nieuwe Groningen worden. De Nederlandse Aardgasmaatschappij, NAM, is daarvoor verantwoordelijk, maar wij gaan er van uit dat zij ons standpunt begrijpen.’

Overmacht

Volgens Poepjes kan er ook nog gas uit Noorwegen bij. ‘Dat gaat altijd wat meer geld kosten. We moeten samen met andere overheden een afweging maken waarin we ons afvragen: hoe veel gaat het kosten en wat is het ons waard?’ Ze kan nog geen uitspraken doen over hoeveel deze maatregel nu gaat kosten. ‘We zeggen het contract met Gazprom zo snel mogelijk op, want er is een uitzonderingsclausule omdat we sprake is van overmacht, in dit geval een oorlogssituatie.’

Aanbesteding

Volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) kunnen gemeenten, provincies en waterschappen hun energiecontracten met Gazprom Energy NL voorlopig niet stopzetten. Dat blijkt uit onderzoek van kenniscentrum Europa decentraal in opdracht van de VNG. Volgens de koepelorganisatie voor gemeenten worden de lokale overheden en waterschappen in hun contract gehouden aan de Europese aanbestedingsnormen. Doordat Gazprom Energy NL geregistreerd is in Nederland, valt het bedrijf niet onder de economische sancties voor Rusland. Poepjes: ‘Ik begrijp niet hoe de VNG hier bij komt, want onze juristen hebben het anders uitgezocht.’