Formeren: tussen bluf en uitruil

Hoewel de verkiezingen voor de Provinciale Staten nog moeten plaatsvinden, is het voor deelnemende partijen nu al van belang om na te denken over het proces daarna: de formatie. Ervaren informateur Petra Habets geeft de onderhandelaars in haar essay alvast een aantal tips en tricks. ‘Niemand weet wie uiteindelijk de echte vrienden zijn.’

Spannend

De heftigheid van het stikstofdebat lokt in de diverse provinciale verkiezingscampagnes stevige, soms principiële stellingnames uit. Dit maakt de komende formaties extra spannend, want partijen komen sneller tot elkaar wanneer verschillen minder groot zijn, weet Habets. 'Daarom sta ik graag stil bij wat dit in de voorbereiding betekent voor individuele partijen en hun ondersteuning. Mijn ervaring als verkenner en informateur is dat teleurstellingen in een formatieproces snel zijn geboren.'

ALV

Direct na de verkiezingen moeten partijen meteen helder hebben wat het mandaat is van hun onderhandelaars. 'Denk als partij op voorhand na over het onderhandelingsteam. Hoe voor de hand liggend ook: dit is het eerste onderwerp waar ruzie over kan ontstaan.' Vervolgens is het de vraag welk mandaat de onderhandelaars krijgen. In veel partijen bestaat de wens om dit ergens in het proces breder met de achterban te bespreken. Als dit in een late fase in de onderhandelingen aan de orde komt, kan dit wrevel opwekken bij de andere partijen. 'Als het dus binnen de partij usance is een ALV te organiseren voordat een go kan worden gegeven, kondig dat dan zo vroeg mogelijk aan.'

Voorbereiding

Het is verder goed dat partijen zich realiseren dat de winnaars en verliezers van de verkiezingen niet automatisch ook de winnaars en verliezers van de formatie zijn. En dat dus na een zware campagnetijd ook een intensieve onderhandelingsfase volgt, die even goed voorbereid moet zijn als de campagne. Een belangrijke vraag is dan: bepaalt de fractie zelf wie de kandidaten voor het dagelijks bestuur zijn of laat zij zich ondersteunen door een speciale commissie? En als de traditie in de provincie is dat de grootste partij de verkenner/informateur levert: wie is er dan beschikbaar voor deze rol? En wie is het alternatief als de persoon van de eerste keuze is weggekaapt of niet acceptabel is voor andere partijen?

Vrienden

Formeren is faseren en reduceren, weet Habets. Zelfs wanneer er wordt gekozen voor een breed programma waaraan elke partij een bijdrage kan leveren, dan nog zullen niet alle partijen in de gelegenheid zijn een gedeputeerde of dagelijks bestuurder aan te dragen. Dus op het einde zijn er altijd verliezers. 'Niemand weet op voorhand exact waar de onderhandelingsruimte ligt. Niemand weet wie uiteindelijk de echte vrienden zijn of met wie een goed verstandshuwelijk is te sluiten (en wie minder leuk blijkt te zijn dan eerder ingeschat).'

'Regels'

Alle (reken)regels voor de onderhandelingen zijn onzin, stelt Habets onomwonden. Hoewel het een partij altijd vrij staat om ze te spinnen als het zo uitkomt. 'Maar weet: het wordt de grootste partij niet altijd gegund om te starten met de onderhandelingen.' Zelfs als dat formeel niet mag kunnen er schaduwonderhandelingen plaatsvinden of houdt iedereen zijn kruit droog totdat de eerste poging mislukt. 'De grootste fractie kan niet alles dicteren wanneer een andere meerderheidscoalitie zich op inhoud en onderlinge humeuren makkelijker laat vormen.'

Vlot

Dit betekent ook dat zolang er geen handtekeningen zijn, er dus ook geen vakanties of weekendjes weg kunnen worden gepland. Natuurlijk kunnen onderhandelaars wel op vakantie gaan, maar ze moeten er dan niet op rekenen dat aan het eind van de vakantie het proces nog op hetzelfde punt is als ervoor. Onderhandelaars moeten ook niet denken dat hun belrondjes parallel aan het formele proces de enige belrondjes zijn die er plaatsvinden. 'Dit maakt dat een formatie niet te lang moet duren en ook de fase van elimineren vlot moet plaatsvinden.'

Principes

Onderhandelaars doen er goed aan in eigen kring door te spreken hoe principieel stellingnames zijn. Is de eigen geloofwaardigheid er mee gediend om aan een principieel standpunt vast te houden ook al betekent dat een rol in de oppositie? Anderzijds: zodra een partij aangeeft dat iets niet in beton is gegoten is deze partij dit punt praktisch al kwijt. En het is de vraag of daar voldoende voor terugkomt. 'Hoe dan ook: een verkenner of informateur moet niet hoeven zoeken naar het onderscheid tussen harde blokkeringen en stevig inzetten maar wel bereidheid tot uitruil en bluf.'

Win-win-situatie

Verder helpt het om vlot in de onderhandelingen de no-go’s van de verschillende partijen op tafel te hebben. Andersom doet het onderhandelende partijen heel goed wanneer ze met hun concullega’s meedenken hoe ze elkaar in het zonnetje kunnen zetten, zodat zodra bekend is welke partijen de kar gaan trekken, er geen sprake is van een zero sum game, maar een win-win-situatie. Ook is het teamgevoel erbij gebaat dat de risico’s zo evenwichtig mogelijk over de portefeuilles verdeeld zijn. 'Een extraatje is natuurlijk om punten van niet collegedragende partijen mee te nemen in een programma.'

Commissaris

In deze laatste fase is het belangrijk om als onderhandelingsteam ook de verbinding te zoeken met de commissaris of dijkgraaf. Enerzijds over diens eigen portefeuille, anderzijds wordt de echte portefeuilleverdeling pas beklonken tijdens het constituerend beraad. Dat wil zeggen: de eerste vergadering van het dagelijks bestuur. Zonder cdk of dijkgraaf en secretaris is het team immers niet compleet. 'Een gezamenlijke lunch, nog vóór een persconferentie, is een mooie start.'

Lees het hele essay deze week in BB05 (inlog).