Evaluatie van een oorlog

Later, toen McNamara voorzitter van de Wereldbank was geworden, heeft hij zijn mening radicaal herzien en toegegeven dat ‘Vietnam’ een onnodige en verkeerde oorlog was. En dat het hem eigenlijk ook niet duidelijk was waarom die oorlog werd gevoerd. Je kunt natuurlijk wel wat geo-politieke doelstellingen benoemen (de opmars van het communisme tegenaan in Zuid-Oost Azië), maar niemand wist eigenlijk of de Sovjets en de Chinezen wel van plan waren  Zuid-oost Azië binnen hun invloedssfeer te krijgen. En als dit al zo was, zou dat dan erg zijn geweest en de machtsverhoudingen in de wereld erg op zijn kop hebben gezet?

Tien jaar geleden, eind jaren negentig, heeft McNamara een aantal conferenties belegd met Amerikaanse en Vietnamese wetenschappers, beleidsmakers en bestuurders om de oorlog te evalueren. Een soort evaluatiebijeenkomsten van de personen die dertig jaar eerder elkaar op leven en dood bestreden en verantwoordelijk zijn voor de dood van vele miljoenen anderen.

Een verslag van deze conferenties is terug te vinden in het boek ‘Argument Without An End’. Opvallend is hoe slecht de betrokken partijen op de hoogte waren van de meest basale feiten over elkaar. Zo wilde de VS voorkomen dat de Vietnam in de invloedsfeer van communistisch China zou komen. Terwijl de Vietnamezen onder geen beding onder de Chinese heerschappij wilden komen. De Vietnamezen wilden één, ongedeeld Vietnam, dat neutraal was (noch communistisch, noch kapitalistisch) en waar de machthebbers democratisch gekozen zouden worden. Dat wilde de VS ook, maar door onbegrip over en weer lukte het beide partijen niet elkaar deze gedeelde wens duidelijk te maken. 

De Vietnamezen op hun beurt dachten dat de VS Vietnam tot hun kolonie wilden maken, terwijl de Amerikanen (zeker Kennedy en zijn opvolger Johnson) anti-koloniaal waren. Al dit soort misverstanden over en weer en het gebrek aan bereidheid om zich in elkaar te verdiepen, leidden tot de bloedige en zinloze oorlog.

Toen ik voor het eerst las over deze ‘beleidsevaluatie’, waarbij al die misverstanden en vooroordelen boven tafel kwamen, stuitte die mij tegen de borst. Eerst miljoenen mensen over de kling jagen, zonder een goede en grondige analyse en dan later, als je er nog eens over nagedacht hebt, je spijt betonen. Bezint eer ge begint.

Maar terwijl ik het boek las, kreeg ik meer waardering voor deze evaluatie. Omdat McNamara de moed had in gesprek te gaan met zijn gewezen vijanden en zijn fouten toe te geven. McNamara heeft achteraf geanalyseerd wat hij verkeerd heeft gedaan en wat een betere aanpak van het conflict zou zijn geweest. Hij hoopte daarmee lessen te leren, die zouden kunnen dienen om latere conflicten minder bloedig te maken. Het is altijd sterk als je jezelf zo kwetsbaar durft op te stellen. En al helemaal als je je fouten wereldkundig maakt.

De lessen die je uit de evaluaties kunt trekken, zijn zeer voorspelbaar. Ga uit van feiten, niet van veronderstellingen. Inlevingsvermogen in je tegenstander is belangrijk. Snap de denkwijze van je tegenstander, en je snapt ook beter hoe je een conflict kunt oplossen.

Deze lessen zijn niet bijzonder. Wel bijzonder is dat ook bij een groot en omvangrijk conflict deze fouten zijn gemaakt en dat er blijkbaar niemand is geweest die in staat was de tunnelvisie die zich aan beide zijde had ontwikkeld, te doorbreken.

De commissie Davids laat nu zien dat ook het Nederlandse besluit om oorlog in Irak te steunen vanuit een tunnelvisie is genomen. De beleidsmakers op het ministerie van Buitenlandse Zaken hadden (en hebben) maar één zorg: we mogen de Amerikanen niet tegen het hoofd stoten! En hun invloed is zo groot, dat alles aan deze meetlat wordt afgemeten. Zelfs als het om onjuiste informatie gaat. Irak heeft massavernietigingswapens die binnen 45 minuten ingezet kunnen worden? Mooi, dat is een goed argument om onze steun aan de oorlog, en dus aan de VS, te schragen – zelfs als onze eigen inlichtingendiensten betwijfelen of dit wel waar is.

Net als in de Vietnamoorlog was de waarheid het eerste slachtoffer, nog voordat de krijgshandelingen waren begonnen.

Paul Lensink