Malta: geen stemplicht, toch hoog opkomstpercentage

In Malta is de campagne voor de Europese verkiezingen in juni al zeker een half jaar aan de gang. Met een harde politieke strijd en een dosis cliëntelisme. En een hoge opkomst.

Geen opkomstplicht

In Malta is stemmen waanzinnig populair. Met 73 procent opkomst bij de Europese verkiezingen van 2019
(in Nederland: ruim 40 procent) was de opkomst het hoogst in de lidstaten waar geen opkomstplicht geldt. En 73 procent wordt op het eiland gezien als laag, want percentages van 96 procent zijn geen uitzondering, met name bij nationale verkiezingen.

Overigens ligt het bij de lokale verkiezingen – die tegelijk met de EU-verkiezingen zijn, ook dit jaar weer – wat lager, zegt opiniepeiler en senior lecturer aan de Universiteit van Malta, Vincent Marmara. Daar was de opkomst 63 procent, vooral omdat migranten die dan ook mogen stemmen, het laten afweten.

Twee partijen

De campagne om die kiezer naar kandidaten te trekken, is al in volle gang. Net buiten de stadsmuren van Valletta staat half maart een grote tent. Hij is van Europarlementariër Alex Agius Saliba (Labour). Duizenden bezoekers luisteren naar de muziek van de dj, zoals We are the champions van Queen en het hitje Freed from desire van Gala. De muren tonen in een soort van blauw neonlicht de naam van de Europarlementariër die in juni weer een van de zes Maltezer Europarlementsleden wil worden. ‘Ik geloof in Labour’, zegt een voorbijganger.  ‘Ze doen wat ze zeggen. Kijk naar Valletta hoe mooi het is opgeknapt. Vroeger was iedereen triest maar iedereen kan zien hoe mooi het nu is hier.’

Politiek en politieke voorkeur is zoiets als religie in het politiek gespleten Malta. Het land heeft een sterk tweepartijensysteem waar andere partijen niet zoveel kans maken op veel invloed. De polarisatie tussen de twee grote partijen gaat zover dat beide partijen hun eigen televisiezender hebben, naast een publieke zender.

Moordende concurrentie

Bij nationale verkiezingen kunnen soms duizend stemmen de doorslag geven over wie de regering mag vormen, Labour of de Nationalist Party, de zwevende kiezer doet ertoe in Malta. ‘It’s a horse race’, zegt scheidend Europarlementariër en voormalig premier Alfred Sant (ook Labour). En ook tussen kandidaten voor de Europese verkiezingen is de concurrentie moordend.

‘De campagne is al vanaf zeker oktober aan de gang’, zegt Cyrus Engerer, eveneens Labour, die in 2019 een zetel veroverde. Dat komt vanwege het kiessysteem in het land. Kiezers kiezen niet een kandidaat van een partij, maar ze kunnen op meer kandidaten stemmen, van beide partijen, de zogeheten single transferable vote. Het is een algemeen erkend kiesstelsel dat zich onderscheidt doordat mensen op Malta net zoveel stemmen mogen uitbrengen als er kandidaten zijn: ze moeten kandidaten rangordenen. Dan worden eerst de eerste stemmen geteld. Als ze het quotum halen, het aantal geldige stemmen gedeeld door het aantal zetels plus 1, gaan de overige stemmen naar de nummers twee van de kiezer, totdat de stemmen op zijn en alle zetels vervuld. Kortom, iedere stem telt en daarvoor is campagne nodig.

Verdacht

‘Stemmen en politieke voorkeur is een religie op Malta’, zegt ook Jeffrey Ellul, directeur van de Electoral Commission, die de verkiezingen organiseert. En hoewel Malta op nummer 51 staat, achter Saoedi-Arabië, op de ranglijst van Transparency International, gaan de verkiezingen weer wel transparant. Alles wordt door vertegenwoordigers van de politieke partijen gevolgd, het stemmen en vooral het scannen van de stemmen die worden uitgebracht met een speciaal stempotlood. Zelfs het stempotlood krijgt hun inspectie. De politie brengt de stembiljetten waarvoor de kiezer moet tekenen.

Tegelijkertijd is ondoorzichtig wat er gebeurt om stemmen te krijgen. Stemmen is geheim dus iemand die een gunst belooft, kan niet controleren of hij de stem echt krijgt. Het Europees Parlement sprak zich verleden jaar uit over stemkoopschema’s door Labour. Maar volgens Labour-Europarlementariër en voormalig premier Alfred Sant is er niets aan de hand. ‘Het is gewoon een verdachtmaking van de kant van de Nationalist Party’, zegt hij. ‘Het Europarlement pakt gewoon Malta omdat het een klein land is.’

Titanenstrijd

Politieke gunsten zijn er wel van alle tijden, zeggen deskundigen. Verleden jaar nog schrapte de rechter een contract van 2,1 miljard dollar voor de bouw van een ziekenhuis, vanwege intransparantie. De opsporingsautoriteiten doorzochten de woning van voormalig premier Joseph Muscat vanwege mogelijke malversaties. Vooralsnog is betrokkenheid van de populaire politicus niet aangetoond en hij zint mogelijk op een comeback via het Europees Parlement. Muscat heeft nog niet gezegd dat hij het doet, maar zeker niet dat hij het niet doet. Peilingen van Vincent Marmara tonen nu al dat Muscat een stemmentrekker van een jewelste is: hij kan Labour met 40.000 stemmen verschil laten winnen van de Nationalist Party van huidig Europarlementsvoorzitter Roberta Metsola.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 6 van deze week.