Burgemeesters pleiten voor online gebiedsverbod

Burgemeesters willen niet alleen de verantwoordelijkheid hebben voor het handhaven van de openbare orde, maar ook de bevoegdheid om op te treden als online oproepen tot geweld worden gedaan. De Tweede Kamer moet dat snel wettelijk mogelijk maken. Dat bepleitten burgemeesters Sharon Dijksma (Utrecht), Sjoerd Potters (De Bilt, VNG) en Arjen Gerritsen (Almelo, G40) dinsdag.

Hoger beroep

Als mensen op internet oproepen tot rellen in hun gemeenten willen burgemeesters een dwangsom op kunnen leggen die deze mensen moeten betalen als ze doorgaan met hun online oproepen. Dat heeft Dijksma al geprobeerd in 2021 in de aanloop naar een demonstratie tegen coronamaatregelen, maar zij werd later teruggefloten door de bestuursrechter. Ze mag in hoger beroep van de raad en gaat dat ook doen. ‘Ik wil meer jurisprudentie. Deze situatie vraagt om landelijke wetgeving en om houvast voor burgemeesters in een tijd dat oproepen tot geweld ook online worden gedaan. Stel ons in staat om bij online dreiging ook online de openbare orde te kunnen handhaven.’

Beheersmaatregel

‘Voor mijn kinderen is er eigenlijk geen enkel verschil meer tussen online en fysieke wereld’, begon Dijksma haar bijdrage tijdens de hoorzitting in een commissievergadering van de Tweede Kamer. ‘Die werelden zijn in elkaar versmolten en één geworden. Onze wetgeving loopt daar hopeloos op achter. Dat stelt ons regelmatig voor een groot dilemma.’ Potters, ook sprekend namens de VNG, noemt het belangrijk een ‘beheersmaatregel’ te hebben bij een fysieke manifestatie én bij een online oproep tot ordeverstoring. Hij vindt het nog te vroeg om het te hebben over een ‘digitale APV’. Hij is blij dat zijn collega’s experimenteren met maatregelen. ‘Maar het is aan de wetgever een helder kader vast te stellen.’ Een goede informatiepositie is dan heel belangrijk. ‘Cruciaal voor een kleinere gemeente.’ Volgens hem moet een ‘beperkte kleine wettelijke aanpassing’ aan de Gemeentewet voldoende zijn.

APV

Ook in Almelo komen ongeregeldheden voor die online worden aangejaagd. Burgemeester Gerritsen, tevens vicevoorzitter van de G40, heeft optreden tegen een online aangejaagde ordeverstoring zelfs opgenomen in een APV-bepaling. ‘Het gaat hier niet ontnemen vrije meningsuiting, maar om het bewaren openbare orde’, legt hij de Kamerleden uit. Volgens hem moeten we onder ogen zien dat het in elkaar schuiven van beide werelden het noodzakelijk maakt dat er ‘handelingsruimte’ komt. ‘Er is een wettelijke basis nodig.’

Bevoegdheden

Zijn huidige APV heeft die basis niet en is ook niet rechterlijk getoetst. De last onder dwangsom is niet altijd effectief, weet Gerritsen. ‘Soms is het schieten met een kanon op een mug en krijgt een kleine oproep teveel aandacht. Dit vergt maatwerk en dat willen we lokaal invullen.’ Hij vindt dat grondrechten vrijelijk benut moeten kunnen worden. Maar de samenleving vraagt ook om het voorkomen van ordeverstoringen en het bestrijden ervan. Burgemeesters staan daar aan de lat en dan hebben zij ook bevoegdheden nodig.’

Meningsuiting

Critici zijn bezorgd dat de vrijheid van meningsuiting wordt ingeperkt als mensen weten dat ze een dwangsom opgelegd kunnen krijgen. Dijksma wil de vrijheid van meningsuiting echter helemaal niet aantasten, stelt ze. ‘Iedereen mag vertellen dat de gemeente Utrecht verschrikkelijk beleid voert en dat je daartegen in opstand moet komen.’ Kantelpunt is volgens haar dat er soms oproepen zijn die ‘in hun aard’ een voorbode zijn van het verstoren van de openbare orde. ‘En dan gaat het niet meer om de vrijheid van meningsuiting.’ Een last onder dwangsom is alleen voor een uiting gericht op het verstoren van de openbare orde. ‘Je kunt daartegen in beroep, dezelfde middag nog bij de rechter.’

Opruiing

Ze wil mensen niet ‘de mond snoeren’. ‘Het is onze taak om de vrijheid van meningsuiting ordentelijk vorm te geven en demonstraties te beschermen. Ik vind dit ook lastig. Maar als je oproept om de boel kort en klein te slaan, dan kun je je niet beroepen op een mening, want in strafrecht is het ook opruiing.’ De burgemeester wil dan niet toekijken met haar handen op haar rug. Als we weten wie het doet en dat laten begaan dan vraagt de halve samenleving: waarom heb je dit niet voorkomen? Dan moet ik zeggen: het was een mening. Dat gaat er bij mij niet in en bij velen in het land ook niet.’

Geen meningenpolitie

Het is niet vanzelfsprekend dat online opruiing altijd in het strafrecht wordt opgepakt, voegt ze eraan toe. Potters beaamt dat het ‘buitengewoon moeilijk’ is iemand voor opruiing veroordeeld te krijgen. ‘Daar heb je een uitgebreide bewijslast voor nodig.’ Burgemeesters willen er online ‘even de rem op zetten’. ‘We willen niet oordelen over meningen en ook geen meningenpolitie worden. Maar een oproep tot geweld schrikt ook andere potentiële demonstranten af.’

Angel

Er is geen verschil tussen fysiek en online, herhaalt Potters de woorden van Dijksma. ‘Er is geen digitale openbare orde’, vult Gerritsen aan. ‘Er is alleen de openbare orde en die wordt ook vanuit het digitale domein bedreigd.’ Hij wijst erop dat burgemeesters er niet zijn om straffen uit te delen, maar om de orde te bewaken. ‘En dan is een wettelijke basis geven voor een online gebiedsverbod het snelste.’ De burgemeesters blijven in verbinding, maar willen geschikte instrumenten ‘om de angel op voorhand uit de discussie te halen’.

Proportionaliteit

Als hij een online gebiedsverbod oplegt, waar een zienswijze tegen mogelijk is, is dat ‘minder invasief’ dan het Openbaar Ministerie vragen om iemand te vervolgen, aldus Gerritsen. ‘Dat gaat verder dan bestuursrechtelijk, maar je bereikt hetzelfde. Niet elke online aangejaagde ordeverstoring heeft een bepaald bereik. Het strafrecht is invasiever dan het bestuursrecht.’ Volgens Potters gaat het ook om proportionaliteit en wat voor beeld er gaat ontstaan. ‘Een dergelijk proces kan grillig verlopen. Wij willen beheersmatig snel kunnen handelen. Even de angel eruit halen.’ En op deze manier wordt ook strafrechtelijke activiteit voorkomen, vult Dijksma aan. ‘Het betalen van 1500 euro is iets anders dan vervolging en kan gemakkelijk worden voorkomen.’