'Ik zie de wanhoop'

De plattelandsgemeenten zijn niet betrokken bij het stikstofbeleid. ‘Het kabinet heeft niets van onderop opgebouwd’, zegt P10-voorzitter en burgemeester van Opsterland Ellen van Selm. Kortzichtig, want Den Haag kan nog wat leren van het ‘zelforganiserend vermogen op het platteland’.

‘Je moet uitkijken dat je je niet te veel gaat hechten aan je gemeente’, zegt burgemeester Ellen van Selm (58). We praten in de tuin van hotel-restaurant Het Witte Huis in Olterterp over ‘haar’ Friese Opsterland. Zestien dorpen en 23 buurtschappen met namen als Uilesprong en Frieschepalen (Fryske Peallen). Raak daar maar eens níét verknocht aan.

Van Selm: ‘Met heel mijn hart ben ik hier burgemeester. Ik heb een hechte band met het gebied en de mensen die hier wonen. Maar als burgemeester moet je wel die ene en ook die andere kant blijven zien. Je hebt wel een open blik op je eigen gemeente nodig. Daarom is het goed om na acht jaar te vertrekken, hoe moeilijk dat ook is. Als je dan zoals ik de kans krijgt om in Purmerend platteland en stad met elkaar te verbinden, dan ben je een geluksvogel.’

Opsterland is alleen maar platteland en ligt voor een groot deel langs de A7, een geliefd werkterrein van protesterende boeren. Laatst reden er nog vijftien tractoren tegen het verkeer in. Ze mogen er ook graag vuil storten. Op de A7 sla je af naar Beetsterzwaag, de hoofdzetel van Opsterland (30.000 inwoners). Overal in het land wapperen langs de weg de omgekeerde driekleur, op weg naar het noorden langs de A32 om maar wat te noemen.

Niet zelden vergezeld van een prikkelende tekst op een gestalde boerenkar. Niet in het Friese Beetsterzwaag. In de Hoofdstraat hangt niet één protestvlag. ‘Ik weet hier inderdaad van boeren die het stikstofplan afkeuren, maar een omgekeerde vlag een onzinnig symbool vinden’, zegt Van Selm. ‘In het oosten van de gemeente hangen wel flink wat vlaggen. Natuurlijk moeten ze een keer weg, maar eerlijk gezegd vind ik die vlaggen ons minste probleem. Ze drukken zóveel onvrede uit, en er is hier ook zoveel sympathie voor de boeren. Boeren spelen niet alleen een rol in het landschap, maar ook in de gemeenschap. We voeren echt de verkeerde discussie als het we het gaan hebben over die vlaggen. Je moet ze niet groter maken dan ze zijn.’

Vriendelijk protest

Zo denken de meeste burgemeesters van agrarische gemeenten er wel over. Van Selms buurman in Heerenveen, Tjeerd van der Zwam, vindt de omgekeerde vlaggen zelfs ‘een vrolijk gezicht’. Burgemeester Marcel Thijsen in Tynaarlo vindt ze ‘een vreedzame en vriendelijke vorm van protest’. ‘Zolang het veilig is, geven we protesterende boeren een podium.’ Burgemeester Thijsen zegt op de website van Binnenlands Bestuur nog iets anders over de vlaggen en het stikstofplan. Ze weerspiegelen volgens hem de afstand tussen Randstad en het platteland.

Van Selm, ook voorzitter van het samenwerkingsverband van grote plattelandsgemeenten P10: ‘Die afstand wordt door de plannenmakerij van het kabinet en de boerenacties verder vergroot. Ik had het idee dat het platteland en Den Haag samen zouden optrekken bij het uitwerken van een gebiedsgerichte aanpak, die onder regie van de provincie zou worden ingevuld. Dat is niet gebeurd. Het stikstofkaartje dat het kabinet in juni presenteerde, was ook voor mij een complete verrassing. De timing was onhandig, de processen zijn onhandig. Hoe kan het dat Den Haag ons er niet bij betrok?’

Laat eens kijken: omdat ze de P10 niet de moeite waard vinden? Omdat ze nog steeds de getting things done- en can do-mentaliteit hebben, en, zoals de Rotterdamse emeritus hoogleraar Joop Koppejan onlangs in Binnenlands Bestuur zei, ‘daarbij geen idee hebben wat de effecten van hun beleid zijn’? Van Selm: ‘Het effect dat ik zie, is wanhoop. Dat gaat mij als burgemeester aan mijn hart, want het zijn wel mijn inwoners.’

Ze begrijpt daarom best dat boeren acties willen voeren. ‘Maar je lost dit conflict niet op straat op. Blokkades kunnen niet. Ik wil geen escalatie. Ik heb twee keer moeten besluiten om de ME in mijn gemeente in te zetten. Dat doe ik liever niet.’ De telefoon gaat. Het is zaterdagmiddag. De brandweer. Het gaat om de boeren in Opsterland. Van Selm: ‘Her en der in de gemeente worden brandjes gestookt. We hebben in Opsterland drie blusploegen en die zijn alle drie druk met het blussen van brandjes. Eén brandkraan is gesaboteerd met gier. De waterkwaliteit komt daardoor in gevaar en de brandweer kan die kraan niet meer gebruiken. Dat is levensgevaarlijk. De politie doet al onderzoek. Dit kan echt niet en dat zal ik laten weten ook.’

Vakantie

Waar Ellen van Selm als voorzitter van de P10 ook kwam in het Haagse, één zin was haar in de mond bestorven: het platteland biedt de oplossing voor de problemen in Nederland. Dat mag ze vinden, inmiddels is het platteland het probleem geworden/gemaakt. ‘En dat is zo jammer en ook zo schadelijk’, reageert Van Selm. ‘Er is van alles aan de hand: we hebben een klimaatcrisis, we werken aan energietransitie en aan een circulaire economie.

Op al die gebieden zal een beroep gedaan moeten worden op het platteland en op de ruimte hier. Daarvoor hebben we de Agenda Platteland ontwikkeld en benadrukken we het belang van de regionale aanpak en de leefbaarheid van het platteland. Het loopt mis als Den Haag zo’n stikstofplan oplegt. Er wordt een kaart over Nederland uitgestort met drastische doelstellingen, een kaart die nu weer wordt genuanceerd, maar die niet met het platteland is afgestemd. Het kabinet heeft niets van onderop opgebouwd. De provincies weten niet wat ze moeten doen en de gemeenten weten helemaal nergens van. Het platteland in de gordijnen, het kabinet gaat op vakantie en wij zitten met de gebakken peren.’

De crisis rond de aanpak van de stikstof laat volgens burgemeester Van Selm goed zien dat Den Haag het land in moet. Niet voor een excursie en een boerenlunch op een idyllische plek en dan snel terug naar de Bezuidenhoutseweg, maar serieus, om er te werken. Van Selm: ‘Ik zeg dat vaker hoor, en dan zie je ze onbegrijpend kijken.

Het platteland heeft behoefte aan meedenkers uit Den Haag, en rijksambtenaren kunnen leren van de kracht van het platteraadslid land: het enorme zelforganiserend vermogen. Ze zouden op maandag in Den Haag in de trein moeten stappen en in Leeuwarden moeten uitstappen. Dat past helemaal bij het verplaatsen van activiteiten naar gemeenten en regio’s. De provincies krijgen de regie in het Nationaal Programma Landelijk Gebied, waarin óók de reductie van de stikstofuitstoot zou worden opgenomen. Het is nog steeds een goed plan om daarvoor logische regio’s af te spreken.

Daarvan zijn goede voorbeelden, ook in deze regio en ook in Opsterland.’ Hoe het ook afloopt met het boerenprotest, Van Selm zal het niet meemaken als burgemeester van Opsterland en ook niet als voorzitter van de P10. Ze mag vanaf eind volgende maand stad en platteland samenbrengen als burgemeester van Purmerend (92.000 inwoners). Purmerend ziet haar komst wel zitten. ‘Met Ellen van Selm krijgt Purmerend opnieuw een sociale en warme burgemeester’, kopte Purmerend in het nieuws vorige maand nadat de raad haar had voorgedragen als opvolger van Don Bijl.

Oprecht

Opsterland berust in het vertrek van haar ‘warme burgermoeder’, maar jammer is het wel. ‘Ellen is heel sterk met mensen en dat is oprecht’, meent Marcel van Opzeeland van Opsterlands Belang. ‘Een prettig mens, een uitstekende burgemeester en iemand met visie’, aldus CDA-voorzitter Lammert Sijtsma. Dat Van Selm de P10 leidde, vindt heel Opsterland geweldig. De burgemeester: ‘Ik heb van hieruit ontzettend veel kunnen doen: P10, VNG-bestuur, Nederlands Genootschap van Burgemeesters. Die ruimte heeft de raad mij altijd gegeven en daar ben ik ze erg dankbaar voor. Maar ik ben ook iemand die graag iets nieuws doet. Ik ben geïnteresseerd in alles.’

Van Selm viel om te beginnen voor Purmerend vanwege … Lelystad. De burgemeester in spe: ‘Ik ben opgegroeid in Lelystad, ik heb er gewoond en ik was er raadslid. Mijn ouders trokken er begin jaren 70 naartoe omdat de mentaliteit van aanpakken hen aantrok. Mensen begonnen er een nieuw leven en mijn ouders vonden dat heerlijk. In de tijd dat de eerste inwoners naar Lelystad kwamen, groeide Purmerend door de Amsterdammers die er kwamen wonen. Je proeft ook in Purmerend de pioniersgeest. We hebben er rondgefietst voordat ik ging solliciteren. Dan fiets je door de wijken die je ook in Lelystad hebt en die ik zo goed ken. De flats, het wijkgebouwtje waar alles gebeurt.’

Harmonieus

Lelystad heeft weinig geschiedenis, Purmerend juist volop. Ellen van Selm: ‘Het Weeshuis van Purmerend stamt uit 1638. Het oude centrum is heel aantrekkelijk. En Purmerend is begin dit jaar gefuseerd met Beemster, dat in het begin van de 17e eeuw droogviel en iets meer dan twintig jaar geleden op de UNESCOWerelderfgoedlijst is gezet als schoolvoorbeeld van een droogmakerij. Beemster is net als Opsterland een agrarisch gebied. In de Gouden Eeuw bouwden rijke kooplieden uit Amsterdam er hun buitenplaatsen.

Dat heeft wat weg van Beesterszwaag, waar de rijke Friese adel zich in de 18e en 19e eeuw vestigde. Purmerend is na de fusie, die harmonieus verliep, dus stad én platteland. Dat moet ik doen, dacht ik. Als voorzitter van de P10 ben ik zes jaar lang bezig geweest om stad en platteland samen te brengen. Dat deed ik vanuit een plattelandsgemeente in Friesland, nu ga ik dat doen vanaf het platteland én vanuit de stad in Purmerend. Het samenspel tussen stad en platteland zit in één gemeente.’

‘Hé, daar gaat mijn man. Hij fietst nu heel hard voorbij. Zie je hem, die knapperd in zijn korte broek? Hij gaat naar de juwelier in het dorp want hij heeft iets voor mij gekocht.’ ‘En dat weet u zogenaamd niet?’ ‘Dat weet ik wel, want ik heb het hem gevraagd. Hij fietst zo weer langs’, schatert Ellen van Selm. Zo’n burgemeester krijgt Purmerend dus.