Life is like a box of chocolates

Dit jaar vier ik mijn veertigjarig jubileum als ambtenaar en ben ik bijna 50 jaar actief voor de publieke zaak. Als een soort Forrest Gump maakte ik ontwikkelingen mee zonder op dat moment de impact te beseffen.

Medio jaren zeventig was ik als jeugdlid van een gemeentelijke bestuurscommissie getuige van heftige protesten tegen het schrappen van de geplande bouw van nieuwe buurtcentra. Een paar jaar later sloten de deuren van bestaande voorzieningen. Ik zag in Londen hoe burgemeester Ken Livingstone als protest tegen zijn eigen Labour-regering een groot billboard op het stadhuis had geplaatst met de werkloosheidcijfers. Vervolgens werd Margaret Thatcher gekozen, steeg de werkloosheid verder en verdween Labour bijna twintig jaar in de oppositie.

Als student bestuurskunde leerde ik over rationeel-analytische beleidstheorieën en de maakbaarheid van de samenleving. Eenmaal afgestudeerd zat de economie in recessie, was de jeugdwerkloosheid geëxplodeerd en waren de overheidsfinanciën volledig ontwricht. Ik had het geluk om als jonge rijksambtenaar het enige te mogen gaan doen waar nog werk voor was: het ontwerpen van ombuigingen. Sindsdien heb ik in verschillende rollen mijn bijdragen geleverd om tot realistische plannen te komen en die te helpen uitvoeren.

‘Het leven kan alleen achterwaarts begrepen worden, maar het moet voorwaarts worden geleefd’, schreef de filosoof Sören Kierkegaard. Ik werd maatschappelijk bewust in een tijd van oplopende jeugdwerkloosheid, massaontslagen en Koude Oorlog. Terugkijkend was mijn drijfveer vooral het wegkomen van het gevoel van ‘no future’. Inmiddels vinden we economische groei en een bijna volledige werkgelegenheid vanzelfsprekend. Het is bon ton om ons af te zetten tegen het ‘neoliberale gedachtengoed’, waarmee zowel in het Westen als in het voormalige Oostblok de economie is hersteld. Bij een nagenoeg volledige werkgelegenheid en een krimpende beroepsbevolking dromen we hoe we met miljardeninvesteringen een klimaatramp kunnen afwenden, de energievoorziening verduurzamen en meer verpleegkundigen, politieagenten, verzorgenden en onderwijzers krijgen.

Tegelijkertijd fantaseren sommigen hoe we de pensioenleeftijd kunnen verlagen, onze grenzen kunnen sluiten, buitenlandse arbeidskrachten kunnen weren en onze rug naar Europa kunnen keren. Omdat we denken dat alles tegelijk kan, willen we niet meer aan het vervloekte ‘rendementsdenken’ doen om te beoordelen waar schaarse middelen de meeste waarde toevoegen. Uiteindelijk zal de wal het schip keren. In de economische werkelijkheid zijn de marges nu eenmaal smal. Luchtkastelen mogen moreel misschien een warm gevoel geven, maar ‘in gelul kun je niet wonen’ zei een groot filosoof ooit.

Terugkijkend lijken ontwikkelingen een vorm van logica te hebben. Maar goed beschouwd is het een samenloop van toevalligheden dat het gelopen is zoals het is gelopen. Toen Forrest Gump klaar was met rennen en terugkeek op zijn loopbaan concludeerde hij: ‘Life was like a box of chocolates. You never know what you’re gonna get’.