Russische kerken onder druk, gemeenten staan klaar

Door de Oekraïne-oorlog krijgen steeds meer Russisch-Orthodoxe kerken in Nederland te maken met dreiging en agressie. Waar het kan, springen burgemeesters voor hen in de bres. Sommige kerken zijn uitgesproken over de oorlog en ‘Russofobie’, maar een aantal wil niet reageren.

De Oekraïne-oorlog zorgt ook voor spanningen in de polder, met name naar mensen, bedrijven en instellingen met een Russische achtergrond. Sinds vorige week hebben Russisch-Orthodoxe kerken te maken met bedreigingen en aanvallen op hun gebouwen. Zo werd de Heilige Nikolaas van Myra-kerk in Amsterdam beklad. Anti-Russische vandalen besmeurden het toegangshek met het omstreden ‘Z-symbool’, dat door het Russische leger wordt gebruikt als kenmerk op militaire voertuigen in de oorlog. Ook het mededelingenbord van de kerk werd toegetakeld. De parochie liet een viering om veiligheidsredenen niet doorgaan. Momenteel wordt de zaak door de politie onderzocht.

Geen blad voor de mond

Niet alleen in Amsterdam, maar ook in andere gemeenten staan Russisch-Orthodoxe kerken en kloosters onder druk. Binnenlands Bestuur benaderde ze allemaal, maar om wille van de penibele toestand willen slechts weinigen reageren. Sommigen zijn bang en anderen willen niet over politiek of de oorlog praten. Vader Onufry van de Groningse kerk Parochie van de Heilige Transfiguratie neemt echter geen blad voor de mond en vertelt over de situatie. ‘We krijgen anonieme bedreigingen zoals verjaardagkaartjes met flesjes bier in een koeler, met de hand op deze koeler ingetekend het woord molotovcocktails. Ook krijgen we haatmails en ontvangen we ongevraagd anonieme kranten in de bus die ik zelf ook lees, alsof ik de verkeerde mening zou hebben die moet worden bijgesteld.’

Zwart-witdenken

Het ergste is dat de Groningse parochianen zich moeten verantwoorden en mensen uit elkaar worden gespeeld, aldus Vader Onufry. ‘We zijn voor de-escalatie en de banden tussen mensen helen, voor een gezamenlijke toekomst, tegen een zwart-witdenken.’ Inmiddels heeft de kerk aangifte gedaan bij de politie. ‘Zij zouden intensiever patrouilleren in onze straat. Misschien dat we bij onze Paasprocessie om extra bescherming vragen tegen heethoofden. In principe hebben we een goed contact met de wijkagent, de politie en de gemeente.’ Burgemeester Koen Schuiling (VVD) van Groningen erkent dat er sprake is van dreigingen. ‘Mede namens de burgemeester heeft de wijkagent hier contact over met een vertegenwoordiger van de kerkgemeenschap,’ laat een woordvoerder weten. ‘We doen in de media geen inhoudelijke uitspraken over eventuele maatregelen, maar uiteraard nemen we die als ze nodig zijn.’

‘Geen verrader’

Ook in Nijmegen is een kleine Russisch-Orthodoxe kerk. Aartspriester Sergi Merks van de Heilige Tichon-kerk voelt zich niet zozeer bedreigd. Wel is er al een aanval geweest. ‘Onze kerk is beklad door een verwarde man die door de buren aan de politie is overgeleverd. Burgemeester Hubert Bruls heeft contact met mij gezocht om te vragen hoe de situatie was en hulp toegezegd als wij die nodig zouden hebben,’ zegt Merks. ‘Ikzelf heb nog gestudeerd in de Sovjetunie. Daar was serieuze dreiging voor de Kerk, maar daar was niemand bang voor. Dus waarom zou ik dat nu hier zijn? En tot slot: Ik ben geen verrader van de Kerk waarin ik de Orthodoxie heb gevonden en die altijd mijn geestelijk thuis is geweest.’

Toekomst

De Nijmeegse aartspriester kan niet in de toekomst kijken, maar zijn ‘gevoel zegt dat de Russofobische waan van deze dag eerder af zal nemen als er wat meer tijd overheen gaat en Rusland ons het broodnodige gas en benzine blijft leveren’. Merks: ‘Mocht Rusland óns sancties op gaan leggen, dan zal het volk zich toch langzaam gaan keren tegen onze eigen leiders en misschien zelfs tegen Volodymyr Zelensky en zijn kliek die het allemaal zover hebben laten komen.’ Hij voegt daar aan toe dat de helft van de parochianen uit Oekraïners bestaat. ‘Die staan nog steeds gebroederlijk naast de Russen in de Kerk, want het is in wezen één volk met dezelfde geschiedenis en Kerkelijke traditie. Afgelopen zondag waren en nog vluchtelingen uit Charkov in de dienst, die ook na afloop geanimeerde gesprekken voerden met de ‘Russen’ en andere Oekraïners.’

Oekraïense vlag uit

Burgemeester Hubert Bruls (CDA) van Nijmegen heeft na de bekladding het bestuur van de Heilige Tichon-kerk benaderd, aldus zijn zegsvrouw Sandra Bronkhorst. ‘Er bestonden bij de kerk geen grote zorgen over. Wij hebben geen aanwijzingen dat er een dreiging bestaat, daarom zijn maatregelen nu niet nodig. Wij blijven in contact met de kerk.’ Ook aartspriester Merks wil niet spreken over permanente beveiliging, zoals het geval is bij Joodse instellingen in Nederland. Als de kerk dreiging voelt, dan gaat de blauw-gele Oekraïense vlag uit. ‘Op grote feesten hingen wij altijd al de Russische en Oekraïense vlag naast elkaar buiten. Nu laten we de Russische vlag maar even weg. Dat lijkt mij ook de enige zinnige permanente beveiliging.’

Schrap zetten

Amersfoort kent de Heilige Cornelius de Honderdman-kerk. Deze reageert niet op onze vragen, maar staat wel in contact met burgemeester Lucas Bolsius (CDA). De kerk kan op zijn steun rekenen, zegt een woordvoerder. ‘Wij hebben geen signalen van een concrete dreiging. Mochten die er wel komen, dan zullen wij in overleg met de politie bepalen wat nodig is.’ Bolsius is bereid beveiligingsmaatregelen te nemen als dat nodig is. De gemeente zet zich schrap. Wat kan hij nog meer betekenen voor de Russisch-Orthodoxe kerk en gemeenschap? ‘Wij zullen er voor hen zijn, een luisterend oor bieden en daar waar mogelijk helpen en ondersteunen. De leden van de kerk zijn geschrokken en emotioneel door de oorlog. Het contact is op dit moment het belangrijkste, er zijn op dit moment nog geen concrete vragen.’

Goed contact

Ook de Alexander Nevski-kerk in Rotterdam reageert niet. Volgens burgemeester Ahmed Aboutaleb (PvdA) heeft de gemeente goed contact met deze kerk. ‘Contacten lopen al van voor de oorlog vanuit het wijknetwerk. Over mogelijke dreigingen doen wij nooit uitspraken. De werkwijze is dat beveiligingsmaatregelen worden getroffen op basis van dreiging en risico. Indien het dreigingsbeeld daartoe aanleiding geeft zullen, net al bij andere religieuze instellingen in Rotterdam, maatregelen getroffen worden die passen bij het beeld,’ aldus zegsvrouw Claudia Verhulp.