Dood vogeltje

Omdat de lessen die daaruit getrokken kunnen worden, niet goed bruikbaar meer zullen zijn. Het politieke klimaat waarin werd besloten tot verzelfstandiging van de Postbank, de NS en noem maar op, ligt al weer enige tijd achter ons. De lessen die we kunnen trekken uit die privatisering, zullen als dode vogeltjes in hun nest blijven liggen.

Teruglezend merk ik dat ik te weinig nadruk heb gelegd op de kern van mijn betoog. Die was dat de huidige generatie politici bang is geworden voor grote uitvoerende diensten. Want zodra daar fouten worden gemaakt, worden zij naar de Kamer geroepen en verschijnen er vervelende artikelen in de media. In de huidige, door media geregeerde samenleving, kan een politicus zich dergelijke publiciteit niet veroorloven.

Zodra er iets fout gaat met een UWV-vestiging in Groningen, staat een Pieter Storms-achtige figuur aan de balie bij het ministerie in Den Haag zijn gelijk te halen. Kranten en televisie rapporteren op volle kracht minstens twee dagen lang over het onrecht dat een UWV-klant is aangedaan, via Twitter, Hyves en ander sociale media wordt een campagne gestart en de op publiciteit gefixeerde Tweede Kamerleden stellen een vrachtwagen vol Kamervragen en eisen van de minister in een spoeddebat direct ingrijpen. Het incident is het pars pro toto voor het vermeende falen van in ieder geval de minister, maar liever nog van de hele overheid.

Er bestaat geen organisatie waar geen fouten worden gemaakt. Soms ernstig, soms niet zo ernstig. Iedere leidinggevende in een organisatie weet dat en bouwt in de werkprocessen ook controlemechanismen in om fouten zo veel mogelijk te voorkomen. Maar foutloos bestaat niet.

Een voorbeeld is natuurlijk de Belastingdienst, die jaarlijks vele miljoenen aangiftes foutloos verwerkt. Bij een aantal is het de afgelopen jaren fout gegaan en kijk eens hoe dat is uitvergroot in de media. Nu is er weer een onderzoek van de consumentenbond over de Belastingtelefoon. Deugt ook al niet. Voordurend wordt de Belastingdienst neergezet als een falende organisatie, wat niet bepaald juist is. En omdat een politicus verantwoordelijk is, voelt die zich gedwongen te reageren. Staatssecretaris Frans Weekers van Financiën laat weten: ´Dit moet natuurlijk beter!' En hij gaat in overleg met de consumentenbond. Alsof dat nodig is. De Kamervragen zijn waarschijnlijk al in voorbereiding

Wat is de reflex op dit alles bij de ministeries in Den Haag? ‘Jongens, we moeten de minister uit de wind houden’. De afgelopen jaren is daarom geprobeerd zoveel mogelijk organisaties te privatiseren of buiten de verantwoordelijkheid van de politici te brengen. En waar dat niet is gelukt, wordt de topman of –vrouw van de betreffende uitvoerende dienst geselecteerd op het vermogen om politiek-publicitaire schade te voorkomen. Niet op de kwaliteit om een organisatie goed aan te kunnen sturen, of met creatieve ideeën een organisatie verder te ontwikkelen.

In een dergelijk klimaat heeft het volgens mij geen zin om een enquête uit te voeren naar de vraag wat we kunnen leren van het privatiseren van overheidsorganisaties. Het is geen ideologisch vraagstuk van liberalisering. We leven niet meer in de tijd van ideologieën, maar van spindocters en beeldvorming: hoe zorgt de minister – en in zijn gevolg zijn beleidsambtenaren - voor een goede beeldvorming. Dat is zijn/haar dagelijkse opdracht. Grote uitvoeringsorganisaties zijn gebaat bij niet teveel veranderingen in beleid en aanpak, zodat ze hun werkprocessen gedegen kunnen invoeren en stap voor stap kunnen verbeteren. Het kortstondige gehyper van politici valt niet te rijmen met de lange termijn aanpak die nodig is om goede organisaties te ontwikkelen. Dat is de kern van het probleem. Geen enquête die dat oplost.

Paul Lensink