Burgemeesters willen niet tornen aan demonstratierecht

Burgemeesters van grote Nederlandse steden voelen niets voor het voornemen van de nieuwe minister van Justitie en Veiligheid David van Weel (VVD) om grenzen aan het demonstratierecht te stellen. Onder andere Jan van Zanen en Femke Halsema, burgemeesters van ‘demonstratiehoofdsteden’ Den Haag en Amsterdam, vinden dat de huidige wetgeving voldoet.

Hoofdlijnenakkoord

Van Weel lichtte dinsdag in de Volkskrant de plannen van het kabinet Schoof met betrekking tot het demonstratierecht toe. In het hoofdlijnenakkoord staat namelijk dat er scherper onderscheid moet worden gemaakt tussen vreedzaam demonstreren en ordeverstorende acties. ‘OM, lokaal gezag en nationale politie zullen worden aangespoord om kordaat op te treden waar demonstranten over de grenzen van het strafrecht heengaan.’

'Nieuwe grenzen'

Toen de minister werd gevraagd of hij dit onderschrijft gaf hij aan het een belangrijk punt uit het akkoord te vinden. ‘Ik vraag me oprecht af waarom je het als gezagsgetrouwe burger een goed idee zou vinden om op de snelweg te gaan zitten en jezelf vast te plakken, wetende dat je daarmee honderden agenten in een weekend op de been houdt als we hier ook nog een festival en een voetbalwedstrijd hebben’, verklaarde hij. Hij gaf vervolgens aan te willen kijken of er binnen het demonstratierecht nieuwe grenzen kunnen komen. Het WODC doet onderzoek naar de mogelijkheden.

Autocratie?

Verschillende experts en belangengroepen reageerden kritisch op het voornemen van de minister. Advocaat Milan van Hulst zei bijvoorbeeld tegen BNR dat het niet mogelijk is meer grenzen te stellen dan er nu zijn zonder internationale verdragen te overtreden. Advocaat Willem Jebbink noemt het idee in het radioprogramma Spraakmakers van de NPO ‘uitermate gevaarlijk’. ‘Dit is een opmaat naar een autocratie. We hebben het hier niet over regeltjes, we hebben het hier over een grondrecht.’

Mandaat is al goed

De minister wil zoals gezegd met de plannen bewerkstelligen dat de lokale driehoek kordaat optreedt wanneer demonstranten de grenzen van het strafrecht overgaan, maar die lokale driehoek denkt heel anders over wat daarvoor nodig is. Zo blijkt uit de reacties van de gemeenten Den Haag en Amsterdam tegenover Binnenlands Bestuur. De Haagse burgemeester Jan van Zanen vindt zijn mandaat om op te treden ‘niet te klein’, zo laat zijn woordvoerder weten. ‘We handelen binnen dat mandaat en hebben nooit het gevoel gehad dat het nodig is dat te verruimen.’

'Herziening niet noodzakelijk'

De gemeente Den Haag wijst ook op een rondetafelgesprek dat september vorig jaar in de Tweede Kamer werd gevoerd over specifiek dit onderwerp. Van Zanen gaf toen aan dat de Wet Openbare Manifestaties (Wom), waarin staat in welke uitzonderlijke gevallen een burgemeester beperkingen mag opleggen aan een openbare manifestatie, voldoet. Ook de Amsterdamse driehoek nam dat standpunt in. De hoofdofficier van Justitie en de politiechef Amsterdam zeiden dat, hoewel de Wom al dateert uit de jaren tachtig, deze door jurisprudentie van onder andere het Europees Hof voor de Rechten van de mens nog steeds afdoende is. ‘Dit maakt een herziening niet noodzakelijk met het oog op de bescherming van de demonstrant.’

Halsema geen voorstander

Burgemeester Halsema vindt het verder begrenzen van het demonstratierecht geen goed idee, zegt haar woordvoerder tegen Binnenlands Bestuur. ‘Wij hadden in Amsterdam vorig jaar 1.600 demonstraties. Het is nu al mogelijk om bij uitzonderlijke situatie beperkingen op te leggen. De burgemeester is geen voorstander voor het inperken van grondrechten en is van mening dat de huidige wetgeving al voldoende ruimte bevat om voorschriften op te leggen wanneer dat echt nodig is.’ Amnesty vindt overigens dat de Wom nu al te ver gaat en de lokale driehoek op dit moment te veel mogelijkheden geeft om demonstraties te verbieden.

Snelwegblokkades

Sharon Dijksma, burgemeester van Utrecht en voorzitter van de VNG, nam tijdens het rondetafelgesprek vorig jaar eenzelfde standpunt in als haar collega’s uit Amsterdam en Den Haag: een herziening van de Wom is niet nodig. Ze benadrukt daarnaast dat demonstraties hinder mogen veroorzaken en kunnen schuren. Er zijn wel grenzen. Zo concludeert Van Zanen dat de blokkades op snelwegen die de afgelopen jaren in Den Haag veelvuldig voorkwamen grensoverschrijdend zijn en vanuit het perspectief van een burgemeester niet gefaciliteerd kunnen worden. Bij het handhaven van die snelwegblokkades waren alleen niet de gemeentelijke bevoegdheden het probleem.

Middelen om op te treden

Als het ergens aan schort is het niet de wetgeving, maar het gebrek aan middelen om op te treden, zegt Van Zanen. De Haagse burgemeester ziet een ontwikkeling waarbij een klein aantal demonstranten steeds meer de confrontatie opzoekt. ‘De Wom biedt wel de bevoegdheden, maar het ontbreekt ons dan aan de middelen om besluiten door te zetten en een vervolg te geven. De grote herhaalde en impactvolle inzet van politie leidt bovendien tot verminderde inzet op andere politietaken. Dat is ernstig.’

Abortusklinieken

Dijksma vindt overigens dat er één knelpunt is bij de Wom, namelijk als het gaat om demonstraties bij abortusklinieken. Burgemeesters mogen bij de afweging een demonstratie te verbieden geen onderscheid maken op basis van de inhoud van een demonstratie, maar volgens de Utrechtse burgemeester is er in dit geval sprake van schurende grondrechten door ‘de indringende wijze waarop bepaalde groepen hun afkeer van abortus kenbaar maken in de directe omgeving van de kliniek, vaak specifiek en persoonlijk gericht op individuele bezoekers en hun precaire situatie’. Ze zou willen dat daar een wettelijke oplossing voor komt.