Harde confrontaties bij discussieavond demonstratierecht

Het demonstratierecht staat onder druk. De sfeer verhardt, het vertrouwen is weg en politiegeweld neemt toe. Handhavers vragen doorlopend persoonlijke gegevens van demonstranten op, tot aan hun kinderen en ouders aan toe. Demonstranten worden gefilmd, nagetrokken en soms thuis opgezocht. Dat ontdekten vijf onderzoeksjournalisten van Investico en De Groene Amsterdammer. Gisteravond presenteerden zij hun onderzoek. Ook gingen verschillende (ervarings-)deskundigen met elkaar in discussie over demonstreren in Nederland.

Pittige vragen

De Grote Zaal van Pakhuis de Zwijger zit vol. Er zijn niet alleen belangstellende derden, maar ook veel mensen die regelmatig demonstreren aanwezig. Met name Jos Wienen, burgemeester van Haarlem, krijgt pittige vragen. Onder meer een deelnemer van het Woonprotest, waaraan Wienen vorig jaar strenge voorwaarden oplegde, stelt kritische vragen. Dat het protest niet in de winkelstraat, maar in een park moest plaatsvinden, vindt ze onacceptabel.

Intimidatie en tegenwerking

Ook Extinction Rebellion is hoorbaar aanwezig in de zaal. Ze applaudisseren veel voor Extinction Rebellion-activist Jelle de Graaf, die deelneemt aan de paneldiscussie. De Graaf werd afgelopen herfst bekend nadat hij zich aan een talkshowtafel vastlijmde voor het klimaat. Hij houdt een fel betoog over intimidatie door de politie. Hoewel hij altijd vreedzaam heeft geprotesteerd, stond de politie toen hij onlangs een weekend in Londen was voor een demonstratie, acht keer aan zijn deur om een gebiedsverbod uit te reiken. De Graaf is boos. Volgens hem worden demonstranten keer op keer tegengewerkt door burgemeesters en politie. Hij wijst op de waterkanonnen bij de Extinction Rebellion-demonstratie op de A12, die ’s ochtends vroeg al klaarstonden om de demonstranten weg te spuiten.

Grondrecht

De Graaf en burgemeester Wienen botsen keer op keer. Wienen vraagt zich af: “Wat is het verschil tussen als ik op de A12 zou gaan staan om de aandacht van mijn ex te trekken, of wanneer Extinction Rebellion dat doet voor het klimaat?”. Het leidt tot hoongelach uit de zaal. Ook mensenrechtenadvocaat Jelle Klaas reageert geschokt. Hij legt de burgemeester uit dat demonstreren een grondrecht is, cruciaal in een democratie. Als je samen met anderen met een ideëel doel op de snelweg gaat staan, is dat heel anders dan wanneer je dat vanwege een verbroken relatie doet. “Je moet het demonstratierecht vergelijken met het kiesrecht”, zegt Klaas. We vinden het niet normaal om gefilmd te worden in het stemhokje, of dat de politie persoonlijke gegevens over jou of zelfs je kinderen opvraagt als je gaat stemmen. Waarom, vraagt Klaas zich af, gebeurt dit bij demonstraties dan wel?

Het mag schuren

Wienen vindt bij demonstraties een ‘goede sfeer’ belangrijk. Van dat soort redeneringen, zegt Klaas, moet je als burgemeester ver weg blijven. De inhoud en vorm van demonstraties horen bij de vrijheid die activisten hebben. Gezelligheid is geen grond om demonstraties te verbieden. Demonstraties mogen juist schuren. Kick Out Zwarte Piet-activist Marisella de Cuba, die meermaals werd bijgestaan door advocaat Klaas, is het met hem eens. Ze vertelt over hoe demonstraties van KOZP al jaren worden ingeperkt. Zo wilde een burgemeester niet dat de demonstranten Zwarte Piet racistisch zouden noemen. Tijdens een demonstratie in Staphorst vorig jaar werden KOZP-demonstranten belaagd door relschoppers. Volgens KOZP’ers greep de politie niet in, uit sympathie voor de belagers.

Gesprek aangaan

Veiligheidsadviseur Joost Valk, eerder actief bij de politie en gespecialiseerd in grote, risicovolle manifestaties, ziet het klimaat verharden. Hij wijst erop dat burgemeesters en politie demonstraties moeten faciliteren. In zijn werk was hij een ‘brug’ tussen demonstranten en politie. Hij moest vaak de-escaleren. Valk pleit voor een verandering in de ‘mindset’. Je moet kijken naar wat demonstranten willen, zegt hij, en daarvanuit in gesprek gaan. Op die manier snijdt het mes aan twee kanten. Je respecteert als overheid het demonstratierecht, en voorkomt dat demonstraties uit de hand lopen. Valk haalt een voorbeeld aan waarbij demonstranten in Den Haag naar het ministerie wilden lopen, om de minister te confronteren met de gevolgen van beleid. Niet dreiging en geweld, maar rustig praten over de gevolgen van deze actie voor de demonstranten – geen succes, wel slechte pers – deed hen rechtsomkeert maken.

Averechts effect handhaving

Valk, De Graaf en De Cuba zijn het erover eens dat de harde hand vaak niet de beste methode is. De Graaf wijst erop dat de harde acties van het OM en de politie averechts werken. Hoe meer Extinction Rebellion-activisten er van hun bed gelicht worden, hoe groter de maatschappelijke verontwaardiging en de aanwas voor protesten. Op KOZP-activisten heeft de harde handhaving volgens De Cuba juist een ‘chilling effect’. Mensen zijn bang om deel te nemen aan KOZP-protesten. De Cuba ging na een demonstratie in Hoorn viral op extreem-rechts Twitter. Ze werd bedreigd, haar werkgever werd lastiggevallen, en uiteindelijk werd zij ontslagen. De reactie van burgemeester Wienen op haar verhaal vat de kloof tussen overheid en demonstrant misschien wel het best samen: “Heeft u het wel aangevochten?”