Gek van de gekken

Door het ambulant behandelen van mensen met een psychische stoornis lopen verwarde mannen vrij op straat. Ze vormen een risico voor de veiligheid van bewoners. In Heerenveen wijzen politie, Openbaar Ministerie en GGZ naar elkaar.

Een greep uit de Heerenveense Courant. Een 47-jarige inwoner van Heerenveen heeft dinsdagavond een ruit van het gemeentehuis beschadigd met een steen. De man heeft de afgelopen tijd vaker ruiten ingegooid van gebouwen…

Een 30-jarige man uit Heerenveen is donderdagmiddag in Weidum aangehouden voor een woninginbraak en diefstal uit een auto. Toen de politie arriveerde, zat de man op een bankje voor het huis. Hij maakte een verwarde indruk…

Een 50-jarige inwoner van Heerenveen is zondag aangehouden nadat hij eerder die avond in een verzorgingstehuis in Gorredijk een paar brandblussers had leeggespoten. De 50-jarige maakte een verwarde indruk…

Een 25-jarige man uit Heerenveen is op Businesspark Friesland aangehouden omdat hij woensdag diverse beeldschermen op de grond had gegooid. De man belde daarna zelf de politie en maakte een verwarde indruk…

De politie twittert: ‘Verdachte situatie Bouwlust. Verwarde man belde aan bij personen. Doe niet open en bel met 112!’

Risico
Burgemeester Tjeerd van der Zwan (PvdA) van Heerenveen wordt zo langzamerhand gek van de overlast die mensen (mannen) met een psychische stoornis veroorzaken, maar hij kan geen kant op. ‘GGZ-instellingen hebben steeds minder plaatsen. Het beleid is erop gericht om mensen vooral ambulant te behandelen. Ik houd mijn hart vast. Vooral als het mensen betreft met een combinatie van een psychische stoornis en zeer agressief gedrag. Die zijn echt een risico voor de veiligheid van mijn inwoners ’, aldus de burgemeester van de 50 duizend zielen tellende Fryske gemeente.

Hij vervolgt: ‘Het probleem wordt met de dag groter. Een tijdje terug werd ik door zo iemand in mijn gezicht gespuugd. De politie heeft er haar handen vol aan. Die mijnheer van 47 ziet de gemeente als zijn grote vijand. Minstens tien grote ruiten van het gemeentehuis heeft hij met een grote voorhamer kapotgeslagen. Hij bedreigt medewerkers direct en op Facebook. Zit een paar dagen vast en komt vervolgens weer met die grote hamer naar het gemeentehuis. Ik krijg hem maar niet opgesloten voor behandeling. Hij wil vijfduizend euro oprotpremie, anders gaat hij gewoon door.’

Burgemeester Van der Zwan heeft OM, politie en GGZ bij elkaar geroepen om afspraken te maken over de aanpak van deze gestoorde mensen. ‘Dat gaat enorm moeizaam. De overigens zeer behulpzame officier van justitie zegt: “Tja, hier werkt het strafrecht niet.” De GGZ zegt: “Niet altijd gestoord genoeg om op te nemen.” We hebben hier ook iemand die in korte tijd zestig keer in de politierapportages figureert. Hij komt naar het gemeentehuis en levert daar een tekening in van een mevrouw in een strop met de naam van een medewerker erbij. Hij loopt zomaar een huis binnen en gaat daar op de bank zitten. Hij betast studentes. Het gaat echt van kwaad tot erger.’

Bijpassen
Beide heren zitten nu weer even in de cel, maar burgemeester Van der Zwan wil dat ze (gedwongen) worden opgevangen. ‘Niet de cel in, want dat biedt geen soelaas, maar naar een inrichting waar ze geholpen worden. Voor je het weet, doen ze iemand echt iets aan.’

Maar dat gaat niet zomaar, geeft Van der Zwan aan. ‘De laatste meneer heeft een contactverbod bij de GGZ-kliniek. Ze vinden hem daar te gevaarlijk. Hij moet eigenlijk naar een kliniek met een verhoogd veiligheidsniveau, maar de GGZ aarzelt om hem daarvoor te indiceren, want het dagtarief is er 255 euro hoger dan wat zij van de verzekering vergoed krijgen. Of wij maar willen bijpassen. Wij gaan nu proberen om binnen het Veiligheidshuis Fryslân afspraken te maken over de financiering van deze gevallen.’

Menig collega weet waar de burgemeester van Heerenveen het over heeft. Op het Haagse hoofdbureau van politie is niet zonder reden vorig jaar een aparte opvang voor verwarde mensen ingericht. Volgens burgemeester Van Aartsen snijdt de opvang door politie, GGZ, OM en gemeente aan twee kanten: verwarde mensen krijgen direct hulp, en ‘het is goed voor de veiligheid op straat, omdat de politie zich meer op haar kerntaken kan richten.’

Agenten worden namelijk steeds vaker op mensen afgestuurd met psychische problemen. In 2011 40.500 keer, in 2013 52.000 keer. Onderzoeksbureau DSP heeft berekend dat een agent per week bijna een hele werkdag kwijt is aan het opvangen, kalmeren en vervoeren van verwarde personen (zie kader op vorige pagina). ‘Wij hebben hiervoor gewaarschuwd toen werd bezuinigd op de geestelijke gezondheidszorg. Het probleem heeft zich verplaatst naar de straten en woonbuurten. De politie moet hiermee omgaan, maar is daar niet voor’, aldus de voorzitter van de christelijke politievakbond Van de Kamp tegen het ANP.

De chef van de regionale eenheid Amsterdam van de Nationale Politie Aalberberg weet het goed gemaakt: elke buurt met vijfduizend inwoners moet naast de wijkagent ook een ‘partner’ van de GGZ krijgen om de politie te ontlasten.

Psycholance
Er zijn in de grote steden (Rotterdam, Den Haag, Groningen, Eindhoven) ‘redelijk werkende’ samenwerkingsmodellen tussen politie en GGZ-instellingen tot stand gekomen, aldus GGZ Nederland-voorzitter Jacobine Geel. ‘We zijn al op veel plekken en op allerlei manieren partner van politie en gemeente. Dat moet overal zo zijn. In Eindhoven rijdt een psycholance. Als de politie denkt: dit is iemand die niet via de weg van straf/boete naar de samenleving terug moet maar via de zorg, dan kan de psycholance hem meenemen en opnemen. Dat is prettig, want wij willen niet dat mensen die zorg nodig hebben in de politiecel belanden.’

Maar wie betaalt dat? Geel: ‘Iedereen kijkt naar elkaar met de vraag: wie pakt het probleem als eerste op? Met politiechef Aalberberg heb ik besproken dat dit niet de route is. We moeten het probleem van de verwarde mensen gezamenlijk onderkennen en aanpakken. Niet alleen politie en GGZ maar ook woningcorporaties en gemeenten.’

De politie merkt intussen dat ze steeds vaker voor psychiatrische hulpverlener bij geweldsincidenten met verwarde mannen speelt. ‘Dat politiegeluid nemen we heel serieus’, zegt Jacobine Geel. GGZ Nederland heeft overigens geen harde cijfers of een verklaring voor deze stijging. De toename zou volgens Geel kunnen worden verklaard uit ‘verschillende bewegingen die op elkaar inwerken’: de ambulantisering en de crisis.

Jacobine Geel: ‘De beddencapaciteit neemt tot 2020 met een derde af. De instellingen uit, de samenleving in. Dat is de nadrukkelijke wens van patiëntenverenigingen en professionals, omdat mensen doorgaans beter thuis herstellen dan in een inrichting.’

Maar, geeft ze aan, ‘GGZ-teams moeten dan wél zijn toegerust om mensen ambulant te begeleiden. Dat is in opbouw. In het begin hebben de verzekeraars druk gezet op de ambulantisering, waardoor de afname van de bedden en de opbouw van de ambulante zorg niet in de pas liepen. Gelukkig is dat probleem er niet meer.’

Meer stress
Maar er is een nieuw ‘probleem’: met de overgang van de zorg naar de gemeenten constateert GGZ Nederland dat op sommige plekken in het land ambulante teams juist worden afgebouwd. Geel: ‘In gemeenten worden wijkteams ingericht, die óók zijn toegerust om GGZ-problemen te signaleren. Die teams staan nog in de kinderschoenen. Alles moet ingeregeld worden en daarbij kunnen problemen te laat of onvoldoende worden gezien.’

En dan moeten we de gevolgen van de financieel-economische crisis als verklaring voor het ‘verwarde mannenprobleem’ niet vergeten, meent Geel: ‘Er is meer stress in de samenleving. Mensen raken hun baan kwijt, het huis moet verkocht maar staat onder water. Voor je het weet stranden huwelijken en gaan mensen kopje onder in de problemen.’

Probleem zal toenemen
DSP-groep deed voor het ministerie van Veiligheid en Justitie onderzoek naar politie en verwarde personen. Zij kwamen begin dit jaar tot de conclusie dat de samenwerking tussen politie en GGZ goed verloopt. Van het geregistreerde politieoptreden is 6 procent gerelateerd aan de omgang met verwarde personen.

Politiemedewerkers besteden naar eigen inschatting gemiddeld 13 procent van hun werktijd aan individuele gevallen met verwarde personen. Daarnaast besteden politiemedewerkers tijd aan overleg rond verwarde personen, naar eigen inschatting 7 procent. De verwachting van verschillende partijen is dat het probleem rond verwarde personen alleen maar zal toenemen.