Buma: ‘Laat mensen zelf met oplossingen komen’

Sybrand van Haersma Buma (CDA) pleit voor een nieuwe politieke moraal. Als het aan Alexander Pechtold (D66) ligt, gaat het bestuurlijke landschap snel op de schop. Binnenlands Bestuur sprak Buma in Sneek en Pechtold op het Binnenhof.

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: wat is de komende tijd in uw ogen het belangrijkste wat er moet gebeuren in het lokale bestuur?
‘De lokale bestuurders moeten vooral ruimte geven aan bewoners om de kansen te grijpen die er in deze crisis zijn. Lokale bestuurders moeten lokale initiatieven versterken. Bestuurders menen vaak dat ze met heel veel moeilijke keuzes en beslissingen zitten, maar ze zouden voor oplossingen veel meer naar de samenleving moeten kijken. Het gaat hier wat mij betreft echt om een dieper liggende waarde. En die is om het maximale uit de samenleving te halen. En voor lokale bestuurders liggen daar kansen.’

‘Ik heb zoveel voorbeelden gezien waar gemeenten initiatieven ondersteunen en versterken. Bestuurders halen daarzelf ook veel meer voldoening uit dan met alleen besturen vanuit het gemeentehuis. Daar ligt echt de kracht. Ik zie het als een nieuwe politieke moraal: bestuur niet vanuit het gemeentehuis, maar laat vooral mensen zelf met oplosingen komen. Daar komt zoveel moois uit.’

Kunt u voorbeelden geven?
‘In Heeze zaten bewoners met het probleem dat geen enkel bedrijf in het buitengebied breedband wilde aanleggen, want dat leverde niets op. Toen hebben de Heezenaren zelf besloten de handen uit de mouwen te steken en er gezamenlijk voor te zorgen dat er overal breedband zou komen. De bewoners zijn naar de gemeente gegaan en die ondersteunde het initiatief. Gemeente en burgers doen nu samen wat bedrijven zeiden niet rendabel te kunnen krijgen.’

‘Een ander voorbeeld is het openluchtmuseum in Nederweert. Dat museum wordt door vierhonderd vrijwilligers gerund, zonder subsidie. De vrijwilligers hadden op een gegeven moment steun van de gemeente nodig. De gemeente heeft die geboden én is voor hen naar Den Haag gegaan om te lobbyen voor een aantal zaken, die veranderd moesten worden.’

‘Ook hier zie je weer dat het niet de gemeente is die begint, maar de samenleving. Dat vind ik dus meer dan alleen besturen. En dit bedoel ik met een nieuwe politieke moraal, die uitgaat van de kracht van die mensen in een stad, gemeente of buurt. Hoe meer ruimte aan die samenleving wordt gegeven, hoe meer eruit komt.’

‘Het vergt wel lef van bestuurders, zowel lokaal als landelijk. Want van de vijf dingen gaan er twee niet goed; dat moet je ook beseffen. Den Haag moet echter minder vaak zijn tentakels uitsteken, maar juist ruimte geven. Ook aan gemeenten. Den Haag heeft toch nog weleens de neiging om na iedere misstand voor heel Nederland een nieuwe regel op te leggen. Daar moeten we voor waken. Als ergens een calamiteit is, dan worden al snel Kamervragen gesteld. Dat mag, je mag vragen wat er aan de hand is, maar vervolgens moeten we niet een oplossing aan het hele land opleggen. Vaak is maatwerk gewenst. Daar is echt veel te winnen.’

Betekent dit een uitholling van het werk voor gemeenteraadsleden?
‘Nee, zo zie ik dat niet. Zelf heb ik in Voorburg in de gemeenteraad gezeten. Ik vond het toen mijn taak om vooral te luisteren naar hetgeen mensen willen bereiken, en als een soort tusssenpersoon te fungeren om dat mogelijk te maken. Dus niet voortdurend zelf de oplossing aan te dragen, maar burgers de kansen en de wegen ernaartoe te laten zien. Gemeenteraadsleden kunnen daar een belangrijke rol in spelen’.

Het CDA heeft geen plannen om de gemeenteraden te verkleinen. Hoe staat u tegenover de omvang, de slagkracht van gemeenten? Moet een herindeling ‘van onderop’ komen, of zijn er ook situaties waarin gemeenten moeten worden verplicht te fuseren?
‘We zitten nu toevallig in Sneek, de gemeente Súdwest-Fryslân. De gemeenten die hier nu toe behoren, hebben vrijwillig gekozen voor een hele grote herindeling. Als Den Haag hen hiertoe had verplicht, was die herindeling er denk ik nooit gekomen. En dat is eigenlijk het bewijs hoe het zou moeten. Gemeenten zien zelf op een gegeven moment of ze zelfstandig toekomst hebben of dat ze samen verder moeten. Daar moet je ruimte aan geven. Ik heb niet de illusie dat een blauwdruk vanuit Den Haag de oplossing kan zijn.’

Maar soms is de financiële situatie van een gemeente zodanig, dat ze het niet meer in hun een - tje kunnen rooien. Ook dan geen verplichte herindeling?
‘Zeker, het kan op een gegeven moment zijn als er geen enkele andere oplossing is. Mijn ervaring is dat gemeenten zelf inzien dat ze samen met anderen verder moeten. Zo’n proces kan lang duren, maar als het proces van jezelf is, geeft het veel meer voldoening als het eenmaal geslaagd is. Laat het aan gemeenten zelf over om daarin keuzes in te maken.’

Moet de discussie over al dan geen verplichte herindeling maar eens ophouden?
‘Discussie mag altijd, maar ik geloof niet in een Den Haag dat voortdurend heel Nederland intekent.’ Het CDA wil komen tot nieuwe bestuurlijke verhoudingen tussen overheid en onderwijs. Scholen worden direct vanuit het rijk gebudgetteerd voor het in stand houden van hun gebouwen, zonder tussenkomst van de gemeente, zo staat in het CDAverkiezingsprogramma Iedereen.

Gemeentebesturen zien het beschikbaar stellen van geld vaak als adequaat ‘drukmiddel’ om kwaliteitseisen ten aanzien van onderwijs aan schoolbesturen te stellen. Waarom wilt u de gemeenten toch meer op afstand zetten?
‘Het rijksgeld gaat wat ons betreft zonder tussenkomst van gemeenten naar scholen. Scholen kunnen dus meer zelf beslissen, in plaats van dat het onderwerp is van politiek debat in gemeenten. We willen hiermee de scholen zelf de mogelijkheid geven met het budget om te gaan én we willen hiermee de bureaucratie van de tussenlaag verkleinen.’

‘Ik weet dat sommige gemeenten bang zijn hiermee hun invloed op de onderwijskwaliteit te verliezen, maar het gaat om het onderwijs. En dat is van scholen en ouders. Het CDA vindt het ontzettend belangrijk dat scholen en ouders zelf maximaal kunnen beslissen hoe zij met hun school verder willen.’

Hoe ziet u de ontwikkeling van het Gemeentefonds?
‘Wij hebben daar geen specifieke voorstellen voor. Het rijk bezuinigt en we hebben de trap-op-trap-afsystematiek die, hoe vervelend ook, nu vooral trap af gaat. Dat is wat de komende jaren speelt. Voor gemeenten is het net zo als voor het rijk en burgers: het is financieel geen makkelijke tijd. En dat kan ik ook niet mooier maken.’

‘Wat we wel willen, is meer geld vrijmaken voor krimpgebieden. Daar moet extra geld heen om basisvoorzieningen als onderwijs en zorg overeind te kunnen houden. Scholen zijn voor ouders een belangrijke motor om ergens te wonen. Wat zorg betreft moeten we in krimpgebieden naar nieuwe concepten toe. Kijk hier naar Friesland. Huisartsen trekken weg van het platteland en er komt geen nieuwe huisarts. Daar heb je niet zomaar een oplossing voor. Als je een aantal huisartsenposten realiseert waarin ook verpleegkundigen zitten, die mobiel zijn en makkelijk naar het platteland kunnen, los je een aantal bereikbaarheidsproblemen van de zorg op.’

Moet de Wet Hof doorgaan?
‘Er is veel discussie over en ik ken de kritiek van gemeenten. Het doel moet zijn dat we zorgvuldig met ons geld omgaan. Voor gemeenten moet er wel ruimte blijven om te investeren. Dat moeten we goed wegen. Ik vind dat we hierover met gemeenten moeten overleggen. Datzelfde geldt voor het verplicht schatkistbankieren.’

Gaan wat u betreft de decentralisaties door: de Wet werken naar vermogen, de begeleiding Awbz, de jeugdzorg?
‘Dit zijn wel heel erg gedetailleerde vragen voor een lijsttrekker, die zich op alle markten moet begeven. Ik vind decentraliseren kansrijk, maar de Kamer moet wel bereid zijn om beleidsvrijheid aan gemeenten te geven. Overdragen is wat mij betreft ook echt overdragen, met bevoegdheden en volop ruimte voor eigen, lokale afwegingen.’

Dus ook hier meer vrijheid voor gemeenten. Dat zal voor Den Haag toch een fikse klus zijn? ‘Het is de kunst van het loslaten. We moeten niet bij iedere gemeentelijke afweging landelijke normen gaan opleggen. Ook hier geldt wat ik met die nieuwe politieke moraal bedoel: leg niet alles van bovenaf op, maar geef ruimte, in dit geval aan gemeenten.’

Binnenlands Bestuur spreekt in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen met de lijsttrekkers van die partijen waarvan de kans redelijk tot groot is dat zij deel gaan uitmaken van een nieuw kabinet. Na Emile Roemer van de SP, Diederik Samsom van de PvdA, Arie Slob (ChristenUnie) en Jolande Sap (GroenLinks) nu Alexander Pechtold (D66) en Sybrand van Haersma Buma (CDA). Wat zal het voor de gemeenten betekenen als zijn partij gaat regeren? Wat kunnen ambtenaren verwachten? VVD en PVV willen niet aan de serie meewerken.