Ambtenaar als waakhond

‘Ambtenaar, blijf op je post!’ schreef ik drie maanden geleden op deze plek. En laat dat nou net zijn wat ambtenaren ook doen. Uit onderzoek van Ipsos I&O in opdracht van Binnenlands Bestuur, afgelopen augustus uitgevoerd, blijkt onder meer dat slechts 3 procent van de ambtenaren overweegt een andere baan te zoeken vanwege het kabinet en zijn nieuwe beleid. Ook zegt slechts 3 procent van de rijksambtenaren een vertrek te overwegen ‘vanwege de minister of staatssecretaris waaronder ik moet dienen’.

Dat betekent geenszins dat ambtenaren als makke schapen het beleid van het kabinet gaan uitvoeren. In het onderzoek typeren ambtenaren zichzelf als ‘loyaal’, maar ook als ‘kritisch’. Ze zetten in beleidsadvies het ‘algemeen belang’ en het ‘belang van de burger’ voorop. Drie op de tien ambtenaren verwachten vaker met morele dilemma’s te maken te krijgen en 10 procent dat het lastiger wordt om morele twijfels te uiten op de werkvloer. Onderzoeker Peter Kanne noemt deze uitkomsten ‘zorgelijk’.

Het valt goed voor te stellen dat dit percentage, nadat tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen is gebleken dat ambtelijk advies dat er geen onderbouwing is voor het uitroepen van een ‘asielcrisis’ door het kabinet in de wind is geslagen, nog verder stijgt. Professioneel tegenspreken door ambtenaren wordt kennelijk niet gewaardeerd door dit kabinet. Of zeg maar gerust door Geert Wilders. Is zijn politieke agenda dan belangrijker dan de rechtsstaat?

Hijzelf zal vinden van wel. NRC schreef onlangs dat Wilders Nederland wil besturen als zijn eigen partij: autocratisch. Maar hoe zit het dan met de overige driekwart van de Tweede Kamer? Laten die dat zomaar gebeuren? Kennelijk wegen coalitiebelangen nu zwaarder dan democratie en rechtsstaat. En dan is het dus aan ambtenaren om het algemeen belang te bewaken.

Een op de zeven ambtenaren omschrijft zichzelf als ‘activistisch’, blijkt uit het onderzoek. Substantiële aantallen zijn bereid om (onder voorwaarden) petities te ondertekenen of zelfs te demonstreren. Misschien is dat straks meer dan noodzakelijk.