Bestuurders blijven doelwit van agressors

Van alle decentrale politieke ambtsdragers heeft 45 procent het afgelopen jaar te maken gehad met een vorm van agressie of intimidatie. Dat is wel minder dan het dieptepunt van 2022 (49 procent), maar vergeleken met 2014 gaat het bijna om een verdubbeling. Onder ambtenaren had 29 procent het afgelopen jaar te maken met agressie, bedreiging of intimidatie. Die uiten zich overigens vaker offline (62 procent) dan online.

Niet normaal

Dit blijkt uit de Monitor Integriteit en Veiligheid 2024, uitgevoerd door Ipsos I&O en door BZK-minister Judith Uitermark naar de Tweede Kamer gestuurd. Zij noemt het zorgelijk dat incidenten steeds meer op de persoon zijn gericht en ambtsdragers dit steeds vaker als ernstig ervaren. ‘De impact is groot en raakt niet alleen de persoon zelf, maar vaak ook de mensen om hen heen.’ De minister noemt agressie jegens politiek ambtsdragers ‘niet normaal’. ‘En dat mag het ook nooit worden’, zei ze dinsdag op een bijeenkomst op haar ministerie, meldt het ANP. ‘Als volksvertegenwoordigers zich niet vrij voelen om besluiten te nemen, dan raakt dat het hart van onze democratie.’

Landelijke polarisatie

Uitermark merkt ook dat lokale bestuurders de verruwing van het debat in Den Haag aanwijzen als oorzaak van incidenten. ‘Landelijke polarisatie slaat neer in de raadszalen.’ De minister wil het tij keren met een steunpakket om de impact van online haat te dempen, het versterken en stimuleren van kennisdeling tussen overheden, politie en Openbaar Ministerie en door het weerbaar maken van kleinere gemeenten tegen oneigenlijke druk van buitenaf. ‘Daarnaast is het belangrijk dat we ons vanuit de gehele samenleving blijven uitspreken.’

Ernstig incident

Een op de drie politieke ambtsdragers beoordeelt de meest recente ervaring met agressie of intimidatie als ‘(zeer) ernstig’. Van alle politieke ambtsdragers in het decentraal bestuur heeft 15 procent een (zeer) ernstig incident meegemaakt in het afgelopen jaar. Tegenover politieke ambtsdragers wordt ruim de helft (59 procent) van de bedreigingen en intimidatie online geuit en bij verbale agressie ligt het percentage nog iets hoger (66 procent).

Meer agressie tegen vrouwen

Volksvertegenwoordigers (38 procent) kregen minder te maken met agressie dan de voorzitters (66 procent) en andere leden van het dagelijks bestuur (57 procent). Ook komt agressie tegenover politieke ambtsdragers meer voor bij gemeenten en provincies (47 procent) dan bij waterschappen (23 procent). Wat bijzonder opvalt bij de politieke ambtsdragers is dat aanzienlijk meer vrouwen (55 procent) dan mannen (37 procent) werden geconfronteerd met agressie. Vier op de tien vrouwelijke ambtsdragers (40 procent) beschrijven de meest recente ervaring als ernstig, tegenover drie op de tien mannen (29 procent).

Persoonlijk karakter

Niet alleen zijn vrouwen vaker slachtoffer, ook is agressie tegen vrouwen, meer dan bij mannen, op de persoon gericht. Van de vrouwelijke slachtoffers geeft 15 procent aan dat de agressie gericht was op hun geslacht of gender. Het toenemende persoonlijke karakter van de agressie is een bredere trend die ook bij mannelijke politieke ambtsdragers is te zien, merken de onderzoekers op. ‘Steeds vaker richt de agressie zich op de persoon zelf in plaats van op de politieke ambtsdrager als vertegenwoordiger van de overheid of groep waartoe hij of zij behoort.’

Minder werkplezier

Bijna twee derde van de politieke ambtsdragers (65 procent) die te maken kregen met agressie ervaart hierdoor negatieve gevolgen. Dat heeft effect op het professionele gedrag, het werkplezier en op persoonlijk niveau. Ervaringen met agressie en intimidatie leiden tot afnemend werkplezier en effecten op de geestelijke gezondheid. De impact is groter bij vrouwelijke politieke ambtsdragers dan bij mannen: bijna driekwart van de vrouwen ervaart negatieve gevolgen tegenover 57 procent van de mannen. Naast een groter effect op het werkplezier is er bij vrouwen ook een grotere invloed op het social mediagebruik, de manier van werken, de geestelijke gezondheid en het privégedrag.

Invloed op beslissingen

Voor een kwart van de vrouwelijke ambtsdragers die te maken hadden met agressie of intimidatie, heeft dit invloed op de politieke ambities. Bij mannen is dit bij 9 procent zo. Verder geeft bijna een kwart van de politieke ambtsdragers aan dat het risico op agressie en intimidatie de bestuurlijke beslissingen beïnvloedt. Voor een op de tien politieke ambtsdragers heeft dit risico wel eens geleid om te overwegen te stoppen met het politieke ambt. Vrouwen overwegen vaker dan mannen te stoppen met hun functie door het risico op agressie en intimidatie (16 procent versus 9 procent).

Beperkte registratie

Van de politieke ambtsdragers die te maken hadden met agressie of geweld heeft 44 procent een melding gedaan binnen de organisatie. Eén op tien ambtsdragers zegt dat het gemelde incident door de organisatie is geregistreerd. Zes op tien weten zeker dat dit niet is gedaan en een kwart weet het niet. Van de ernstige incidenten wordt 72 procent gemeld en 23 procent geregistreerd. Van de minder ernstige voorvallen wordt 30 procent gemeld en 7 procent geregistreerd. Lokale bestuurders hebben dit jaar 240 keer advies gevraagd over hun veiligheid. Dat aantal is hoger dan het ministerie van BZK had verwacht.

Registratie moet gebruiksvriendelijker

Slechts 6 procent van de politieke ambtsdragers geeft aan dat aangifte is gedaan van het meest recente incident dat zij meemaakten. Van incidenten die zij als ernstig ervaren, wordt in 14 procent van de gevallen aangifte gedaan. Ruim vier op de tien bedreigingen (42 procent) leiden tot een aangifte. Bij verbale agressie (2 procent) en intimidatie (4 procent) komt dit veel minder voor. Vanwege het beperkt aantal aangiften en registraties vindt minister Uitermark het belangrijk dat het Gemeentelijke Incidenten Registratiesysteem (GIR) gebruiksvriendelijker wordt gemaakt en een dergelijk systeem ook beschikbaar wordt voor provincies. ‘Zo wordt het melden van incidenten makkelijker. Hopelijk zorgt dit ervoor dat er in meer gevallen aangifte wordt gedaan.’

Minder verbale agressie

Onder ambtenaren ligt het percentage dat te maken heeft met agressie, bedreiging of intimidatie het afgelopen jaar met 29 procent lager dan in 2022 toen het nog 36 procent was, maar deze daling is uitsluitend door een afname in verbale agressie (van 33 procent in 2022 naar 28 procent in 2024). Het percentage ambtenaren dat te maken kreeg met bedreiging of intimidatie of fysieke agressie is gelijk gebleven sinds 2016. Agressie en intimidatie komt het meest voor jegens ambtenaren in de maatschappelijke en publieke dienstverlening (62 procent) en in de buitendienst (43 procent). Vrouwelijke ambtenaren krijgen iets vaker met agressie te maken dan hun mannelijke collega’s: 31 tegenover 24 procent.

Niet ernstig genoeg

Ongeveer de helft van de medewerkers deed een officiële interne melding. In de meeste gevallen (95 procent) wordt geen aangifte gedaan naar aanleiding van een incident van agressie of intimidatie. Meest voorkomende reden om geen aangifte te doen, is dat medewerkers een incident niet ernstig genoeg vinden (58 procent). Dat is overigens ook bij politieke ambtsdragers zo. Verder zeggen ambtenaren dat het ging om voorvallen die niet strafbaar zijn, dat deze incidenten bij hun werk horen of dat het voorval ter plekke is opgelost. 60 procent zegt negatieve gevolgen te hebben ervaren van agressie of intimidatie, zoals minder werkplezier of effect op de geestelijke gezondheid.10 procent heeft vanwege de agressie overwogen om hun baan als ambtenaar op te geven.

Blijvende aandacht voor integriteit

Uit de integriteitsmonitor blijkt dat er binnen decentrale overheden structureel meer aandacht is voor integriteit. Toch laat de monitor zien dat bijna vier op de tien politieke ambtsdragers getuige was of dacht te zijn van niet-integer gedrag bij collega-ambtsdragers. Belangenverstrengeling en het meestemmen over zaken waarbij men een persoonlijk belang heeft, zijn de meest genoemde vormen Dit percentage is minder hoog dan in 2022, maar laat volgens de minister wel zien dat er blijvende aandacht voor integriteit noodzakelijk is. Ook bijna vier op de tien ambtenaren heeft in het afgelopen jaar het vermoeden gehad van een of meerdere integriteitsschendingen. Het meest genoemd zijn belangenverstrengeling (18 procent) en het misbruik maken van of niet vertrouwelijk omgaan met gevoelige informatie (17 procent).