55 procent gemeenten telt stemmen ‘centraal’
Met de nieuwe procedure van uitslagvaststelling is het verkiezingsproces transparanter en worden fouten er eerder uitgehaald.
Waar de meeste gemeenten (55 procent) al stemmen tellen via centrale stemopneming (waarbij op verkiezingsdag alleen op lijstniveau wordt geteld), telt 45 procent van de gemeenten via decentrale stemopneming. Dus op lijst- én kandidaatsniveau. Dat bleek uit een persbriefing van de Kiesraad na een inventarisatie bij de afgelopen Provinciale Staten- en Waterschapsverkiezingen.
Twee manieren
Bij de 154 gemeenten die tellen via decentrale stemopneming is er een voortzetting van de oude praktijk, wat kan leiden tot veel controles en hertellingen. Op donderdag controleert het gemeentelijk stembureau dan de proces-verbalen. Als er kleine verschillen zijn, vindt op die dag een hertelling plaats. Bij gemeenten die tellen via centrale stemopneming vindt op deze donderdag de integrale nieuwe telling per lijst en kandidaat plaats. In beide gevallen gaat het om een eerste zorgvuldige telling. Deze is voorlopig. De definitieve uitslag komt op 1 december pas naar buiten.
Langer proces
Het hele verkiezingsproces duurt deze Tweede Kamerverkiezingen van 22 november tot 6 december. Veertien dagen, waar het er voorheen acht waren. Op de laatste dag vindt de installatie van de nieuwe Tweede Kamerleden plaats. Nadat op de dag van de verkiezingen de stemlokalen zijn gesloten, duurt het ongeveer anderhalf uur voor de leden van het stembureau alle biljetten hebben uitgevouwen en gesorteerd. Omstreeks 22.30 uur begint het tellen. Op donderdag (soms vrijdag) na de verkiezingen is er een zitting van het gemeentelijk stembureau dat verantwoordelijk is voor de uitslagvaststelling op gemeentelijk niveau. Dan worden de proces-verbalen opgemaakt. Gemeenten kunnen deze tot de zondag na de verkiezingen openbaar maken. Vervolgens begint de Kiesraad aan de controles of er goed is geteld. Op 28 november is de laatste voorlopige telling beschikbaar. Het gaat dan om de buitenlandse stemmen die worden geteld in de gemeente Den Haag. Deze neemt de Kiesraad, als zijnde centraal stembureau, ook mee.
Tweede Kamer
Burgers kunnen de proces-verbalen en optellingen inzien en tot 29 november, 10.00 uur, melding doen. Als er verschillen zijn, dan wordt verzocht om opnieuw te tellen. Op vrijdag is er een openbare zitting van het centraal stembureau in de Tweede Kamer. Daarna kan de Tweede Kamer nog onderzoek doen naar de geloofsbrieven. Als de Kiesraad of de Tweede Kamer besluit tot een extra hertelling, kan dat op vrijdag of zaterdag. Eventueel is er op maandag 4 december, om 14.00 uur, dan een laatste zitting. Dinsdag brengt de commissie onderzoek geloofsbrieven verslag uit en wordt er afscheid genomen van de oude Tweede Kamer.
Robuuster kiesstelsel
De Kiesraad is in transitie, vertelt voorzitter Wim Kuijken bij aanvang van de briefing. Hij wijst op twee wetsontwerpen, waarvan één al naar de Tweede Kamer is en de ander snel volgt, waarin de Kiesraad aanvullende taken krijgt om samen met gemeenten het kiesstelsel ‘robuuster’ te maken. Hij vindt de belangrijkste wijziging dat aan het begin van het verkiezingsproces al zaken rechtgezet kunnen worden, zodat dit niet pas aan het eind van het proces, bij het centraal stembureau, meer hoeft. De Kiesraad heeft daardoor een meer controlerende taak gekregen bij de verkiezingen. ‘De intentie van de wetgever is om iedere stem te laten tellen en dus halen we eventuele verschillen er nu beter uit.’
De zwaarte voor gemeenten zat hem vooral in de gecombineerde verkiezing en de grote stembiljetten
Transparanter proces
Met de nieuwe procedure van uitslagvaststelling die dit jaar is ingegaan, is het verkiezingsproces transparanter en worden fouten er eerder uitgehaald, beaamt het ministerie van BZK. Bij de aanstaande Tweede Kamerverkiezingen zijn er 13,3 miljoen kiesgerechtigden, waarvan 109.000 buiten Nederland. De gemiddelde reisafstand naar de 9500 stemlokalen is 400 meter, maar dat kan in sommige buitengebieden oplopen tot 14 kilometer. In de stembureaus zijn ruim 100.000 leden en tellers.
Extra handelingen
Voor gemeenten betekent de nieuwe telprocedure extra handelingen. Zij ervoeren dat bij de provinciale staten en waterschapsverkiezingen als ‘zwaar’. Destijds ging er midden in de nacht vanuit BZK een instructie uit naar gemeenten, waarin zij de mogelijkheid tot schorsing kregen. De zwaarte zat hem vooral in de gecombineerde verkiezing en de grote stembiljetten, bleek uit de evaluatie van deze verkiezingen. En ook de iets hogere opkomst zorgde voor meer stembiljetten.
Nieuwe instructies
Bij de Tweede Kamerverkiezingen is de opkomst meestal 80 procent waardoor meer dan 10 miljoen stembiljetten worden uitgebracht. Om dit voor gemeenten werkbaar te houden zijn er instructies, want wetgeving was niet mogelijk door de snel te organiseren verkiezingen. Gemeenten wordt nu geadviseerd om één keer zorgvuldig te tellen. Als er verschillen zijn, dan is er pas de volgende dag een hertelling door het gemeentelijk stembureau. Daarnaast is er een instructie voor een schorsing voor gemeenten die op de verkiezingsavond zelf op lijst- en kandidaatsniveau tellen. In het uiterste geval moet telling op lijstniveau altijd worden afgerond en kan verder worden geschorst.
Controleerbaar proces
De missie van de Kiesraad is dat iedereen de uitslag moet kunnen vertrouwen en dat er een controleerbaar en transparant verkiezingsproces is, zegt Hans Klok, secretaris-directeur bij de Kiesraad. Voor 1 januari was er alleen een hertelling als er impact was op de zetelverdeling, nu zijn er meer checks and balances en worden fouten eerder gecorrigeerd. Vroeger was er alleen een hertelling als de Kiesraad het vroeg, nu kan het gemeentelijk stembureau dat ook doen. Verder kunnen burgers actief volgen hoe de uitslag tot stand komt via een link op de website van de gemeente en van de Kiesraad. Ook kunnen zij digitale optelbestanden raadplegen. ‘Er is meer communicatie tussen verschillende actoren en er zijn eerder in het proces controles en correcties.’
Betere toegankelijkheid
Minister De Jonge van BZK deed gisteren nog een appèl op gemeenten om de toegankelijkheid van de stemlokalen te verbeteren. Tijdens de persbriefing wordt ook aangestipt dat voor iedere verkiezing de toegankelijkheid belangrijk is. Maar liefst 79 procent van de stemlokalen scoorde bij die laatste verkiezingen echter niet goed op toegankelijkheidscriteria. Het college moet er melding van maken bij de gemeenteraad mocht goede toegankelijkheid bij een stemlokaal niet mogelijk zijn en deze toch worden gebruikt. Bureau Ongehinderd zal hierop controles doen.
Wetsvoorstel tegen ronselen
BZK-minister Hugo de Jonge maakte vrijdag bekend dat het demissionaire kabinet het ronselen van volmachtstemmen sneller wil aanpakken en strenger wil bestraffen. Een dergelijk wetsvoorstel is voor advies naar de Raad van State gestuurd. De straf gaat van maximaal een maand hechtenis naar maximaal zes maanden gevangenisstraf. Ook beschrijft het wetsvoorstel duidelijker en scherper wat onder ronselen wordt verstaan. Zo moet het online oproepen van mensen om hun volmacht af te geven strafbaar worden. Een kiezer moet zonder dwang zelf kunnen bepalen hoe hij zijn stemrecht gebruikt en het initiatief tot het afgeven van een volmacht moet altijd van de kiezer zelf uitgaan.
Delictsomschrijving
Uit onderzoek van de Kiesraad blijkt dat het in de praktijk lastig is ronselen echt aan te pakken en te bestraffen. Dat is schadelijk voor de democratie. Daarom wil het kabinet de delictsomschrijving aanpassen, ronselen van volmachtstemmen aanmerken als misdrijf en de strafmaat verhogen. In het wetsvoorstel wordt de omschrijving van ronselen 'bij de tijd' gebracht, zoals het eenmalig toespreken van een groep mensen met de oproep om volmachtstemmen af te geven, of het plaatsen van een bericht met die strekking op sociale media. Daarnaast moet het ronselen ‘stelselmatig’ gebeuren om strafbaar te zijn. ‘Met de aanscherping van de wet willen we het grote grijze gebied dat er nu is in een scherper zwart/wit indelen’, aldus De Jonge. Voor deze Tweede Kamerverkiezingen houdt de Kiesraad de standaard richtlijnen aan. Als er signalen zijn van ronselen, dan wordt aangifte gedaan door de burgemeester.
Restzetel
In het wetsvoorstel wordt ook de drempel voor het toekennen van een restzetel aangepast. Straks moet een politieke partij eerst op eigen kracht een zetel hebben behaald (100 procent van de kiesdeler) vóórdat zij in aanmerking komt voor een restzetel. Dat is bij Tweede Kamerverkiezingen al zo. Het wetsvoorstel regelt dit ook voor andere verkiezingen (behalve voor de Eerste Kamer). Doel van de wijziging is het tegengaan van versplintering, het vergemakkelijken van coalitievorming en het versterken van de bestuurbaarheid op decentraal niveau.
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.