Raadslid in geweer tegen weggelakte appjes

Het Eindhovense raadslid Mary-Ann Schreurs vindt dat de lokale democratie aldaar ernstig te wensen overlaat. Afgelopen juni riep burgemeester John Jorritsma wethouders en fractievoorzitters op zich uit te spreken tegen ‘walgelijke LPF-politiek’, nadat die partij zijn afbeelding in een poster met het Kick Out Zwarte Piet-boegbeeld had gemonteerd. ‘De burgemeester is zijn rol uit het oog verloren.’

Bestuursrechter
Nadat raadsvragen niets opleverden, vroeg Schreurs het berichtenverkeer dat op de oproep volgde op middels een Wob-verzoek. Onlangs kreeg zij 47 pagina’s toegestuurd met berichten en mails van ambtenaren, fractievoorzitters en wethouders. Echter: de meeste communicatie bleek weggelakt. Schreurs laat het niet op zich zitten en gaat een bezwaar indienen. Ook stelt ze opnieuw raadsvragen naar aanleiding van hetgeen wel leesbaar is. Mocht het bezwaar niets opleveren, dan is zij bereid om naar de bestuursrechter te stappen om alle informatie boven tafel te krijgen. Volgens haar hoort die namelijk openbaar te zijn. ‘Het gaat om de democratie, om checks and balances, om het vervullen van je rol. Verschillende partijen vervullen die rollen hier niet. Ik wil weten hoe dat proces is gegaan.’

'Walgelijke politiek'
De afbeelding op de poster van de LPF toont Jorritsma die KOZP-boegbeeld Jerry Afryie omarmt met daaronder de tekst ‘John en Jerry, slopers van de democratie’ en dat ‘het einde van Zwarte Piet in Eindhoven’ mede mogelijk is gemaakt door hen. Voor Jorritsma aanleiding een oproep te doen aan coalitie en fractievoorzitters om zich uit te spreken tegen deze ‘walgelijke politiek’ van de LPF. ‘Zo niet, dan doe ik het zelf maar dan ook zonder enige terughoudendheid. Met ‘lippendienst’ ben ik wel klaar’, schreef hij in een appje. Daarna stelde hij de wethouders en de griffier op de hoogte van zijn actie. De daaropvolgende reacties die hij per app en telefonisch ontving beschouwt Jorritsma als aan hem persoonlijk gericht, schrijft hij in juli aan LPF-raadslid Rudy Reker die de appjes had opgevraagd.

'Grote verontwaardiging'
Daarin zet Jorritsma ook zijn rol als voorzitter van de raad uiteen. Volgens hem levert die rol soms interventies op, zoals het aan de kaak stellen van openbaar optreden van een raadslid of een partij ‘en die voorleggen dat zij een verantwoordelijkheid hebben, is daar een invulling van’. ‘In dit geval was mijn verontwaardiging groot, vandaar de toon van mijn bericht.’ Voor het goede functioneren van raad en bestuur moeten de invullers daarvan in vrijheid met elkaar kunnen overleggen ‘en in het vertrouwen dat wat als een tweegesprek is bedoeld, dat ook blijft’. ‘Dat geldt voor raadsleden onderling, raadsleden en bestuurders, raadsleden en de voorzitter van de raad, en voor collegeleden onderling en ambtelijke ondersteuners en adviseurs onderling of met bestuurders en raadsleden.’

Geen 'achterkamertjes'
De grens is volgens Jorritsma het ‘level playing field’. Het mag niet gaan om ‘achterkamertjes’, waardoor een raadslid nadeel ondervindt, omdat hij dingen niet weet die van belang zijn voor zijn functioneren in de raad, terwijl andere raadsleden dat wel weten. ‘Ik verzeker u dat u niet op een informatieachterstand bent gekomen doordat u de volledige inhoud van dit Whatsappverkeer tussen mij (ook in hoedanigheid van voorzitter van de raad) en individuele raadsleden, collegeleden en de griffier niet kent.’ Jorritsma zegt zich gesteund gevoeld te hebben door de motie ‘Onderling respect en fatsoen’, waar alleen de LPF en eenpitters Schreurs en De Leeuw tegen hebben gestemd.

'Besmette' motie
Nog voor Jorritsma deze brief had gestuurd aan Reker had Schreurs haar ongenoegen over de gang van zaken rond de ‘besmette’ motie gemeld aan toenmalig commissaris van de Koning Wim van de Donk. Ze schrijft dat de motie ‘actief getriggerd’ is door het eraan voorafgaande app-verkeer van de burgemeester van Eindhoven aan ‘slechts een deel’ van de fractievoorzitters van de gemeenteraad. Reker zelf was ‘op geen enkele wijze’ door de burgemeester of de opstellers of mede-indienaars van de motie (tien partijen) benaderd. Dit ‘incident’, het niet conform de spelregels van de democratie spelen, staat volgens Schreurs niet alleen en tast ‘het fundament van de democratie aan’. Van de Donk deelt die opvatting niet. Hij wijst erop dat de kwestie in een zitting van de gemeenteraad aan de orde is gesteld, er een debat was en daarmee samenhangende moties in stemming zijn gebracht.

Ratio boven emotie
Na de brief van Jorritsma aan Reker stuurt Schreurs een nieuwe mail aan Van de Donk, waarin ze op het appje van Jorritsma wijst. Ze stelt dat met dat appje druk is uitgeoefend op een deel van de raad ‘politiek iets te doen ten aanzien van een politieke actie van de heer Reker’. ‘Dit verhoudt zich niet tot neutraal en boven de partijen staan als voorzitter en ook niet met de eigen verantwoordelijkheid nemen.’ Jorritsma had Reker persoonlijk moeten benaderen of de zaak in het presidium aan de orde moeten stellen. Ze wijst erop dat Jorritsma zich op ‘grote verontwaardiging’ beroept als excuus voor zijn toon. Maar hij formuleert hiermee een fundamenteel probleem in zijn handelen, vindt Schreurs, namelijk dat rationaliteit van handelen, de functie van burgemeester, ondergeschikt is gemaakt aan persoonlijke emotie en dit acceptabel zou zijn vanwege de emotie. ‘Het tegendeel is juist het geval. Ten allen tijde dient de taak, de opgave leidend te zijn.’ Jorritsma hoort boven de partijen te staan, maar instigeert ‘impulsief’ een ‘politieke actie’ tegen een raadslid en wast in de brief zijn handen in onschuld door ‘zich te verschuilen achter de raad’. ‘Dat is niet chic.’ De mail bleef onbeantwoord, maar Schreurs had al aangegeven de kwestie op te zullen nemen met de nieuwe cdk, Ina Adema.

Persoonlijke beleidsopvattingen
In reactie op de aankondiging van Schreurs bij een negatief besluit op haar (nog niet ingediende) bezwaar naar de rechter te stappen, zegt de gemeente Eindhoven dat ‘iedereen in Nederland het recht heeft naar de rechter te stappen als hij of zij het niet eens is met een bepaald besluit’. ‘De burgemeester ziet dit als een van de pijlers en verworvenheden van onze rechtsstaat.’ Het weglakken is gebeurd op basis van de uitzonderingsgronden, opgenomen in de artikelen 10 en 11 van de Wob. Het zou om persoonlijke beleidsopvattingen en uitlatingen gaan. ‘Als er een uitzonderingsgrond van toepassing is, mag de informatie niet worden verstrekt en niet openbaar worden gemaakt.’ Schreurs noemt ‘persoonlijke beleidsopvattingen’ van ambtenaren een contradictio in terminis, ‘want je zit daar als professional’.

Politieke aanval
Op de vraag of een burgemeester zich wel op deze wijze (‘walgelijke politiek’) mag uitspreken over een politieke partij in de raad, zegt de gemeente dat de burgemeester de onderhavige kwestie zag als politieke aanval op hem als bestuurder. ‘Door het publieke karakter ervan was de burgemeester niet in staat zich binnen de gebruikelijke regels van de vergaderorde van de gemeente te verweren.’ Het oordeel over hoe een burgemeester zich uitspreekt over de handelwijze van raadsleden is aan de gemeenteraad zelf, aldus de gemeente. En de steun en het vertrouwen kwam van bijna alle partijen. Ook kan de burgemeester gedrag en omgangsvormen vanuit zijn voorzittersrol binnen en vanuit de raad bespreken en de gedachten van de raad erover expliciet vragen. ‘De publieke uitingen in deze kwestie paste in de ogen van de burgemeester niet binnen de door de gemeenteraad van Eindhoven zelf vastgestelde gedragscode.’

'Niet in staat tot zelfcorrectie'
Schreurs heeft op haar beurt contact gelegd met de nieuwe cdk Ina Adema. Ze is verheugd dat er voor begin volgend jaar een gesprek met haar is ingepland. In haar mail aan Adema schrijft Schreurs dat de democratische ‘checks and balances’ in Eindhoven niet functioneren en dat zonder interventie van een derde ‘niet goed gaat komen’. ‘Het Eindhovense politieke systeem is niet in staat tot zelfcorrectie.’ Ze verzoekt Adema als onafhankelijke derde het herstellen van de democratie naar zich toe te trekken. Als zij geen mogelijkheid ziet aan de verzoeken te voldoen, vraag zij de cdk de minister van Binnenlandse Zaken daarover te informeren en haar te verzoeken actie te ondernemen.

Geheimhouding niet zozeer voor raadslid
Wob-advocaat Cornelis van der Sluis stelt vast dat Schreurs de informatie heeft verkregen op grond van de Wob. ‘Dat gebeurt vaker, al komt het soms wat vreemd over nu het informatierecht van de Gemeentewet natuurlijk meer recht geeft op informatie voor een raadslid. Geheimhouding is in dat kader wellicht aan de orde in voorkomende gevallen, maar niet zozeer voor een raadslid. Die heeft alleen de geheimhouding zelf in acht te nemen, kan er dus niets mee naar buiten toe, maar zou dan wel kennis moeten kunnen nemen van de informatie.’

Openbaar maken staat gemeente vrij
Wel heeft de Raad van State er in haar Whatsapp-uitspraak uitdrukkelijk op gewezen dat de Wob weigeringsgronden geeft, zoals bescherming van persoonlijke beleidsopvattingen en de persoonlijke levenssfeer. Volgens Van der Sluis is dat, omdat zij aan zag komen dat haar uitspraak, dat apps en sms’jes te Wobben zijn, nogal wat commotie met zich mee zou brengen. Maar de juridische kansen van Schreurs lijken niet nihil. ‘Of de persoonlijke beleidsopvattingengrond in dit geval standhoudt, is nog maar de vraag, zo leert een andere uitspraak over notulen van een besloten raadsvergadering. Natuurlijk gaat het niet om notulen van een raadsvergadering, maar wel om uitlatingen van bestuurders in de beslotenheid van de appgroep. Al geeft de Wob wellicht reden voor geheimhouding, dan staat het de gemeente nog vrij een en ander juist wel openbaar te maken, zoals destijds minister Grapperhaus.’