Wie helpt die arme nugger?

Ze hebben geen werk, maar ook geen recht op een uitkering. Op ondersteuning bij het zoeken naar werk hoeven ze niet te rekenen, want in tijden van crisis zijn sociale diensten vooral druk met het helpen van mensen die wél recht hebben op een uitkering. De nuggers, ofwel niet-uitkeringsgerechtigden, dreigen uit beeld te raken. Hun aantal groeit snel.

 

Waar veel media spreken over een dreigende bijstandsgolf, is de realiteit dat het overgrote deel van de mensen die komend jaar door hun WW-rechten heen raken, helemaal geen recht op een bijstandsuitkering heeft. Omdat ze een partner hebben met een inkomen boven de bijstandsnorm, of een eigen vermogen, bijvoorbeeld door een flinke overwaarde op de eigen woning.

 

In de laatste kwartaalverkenning schat uitkeringsinstantie UWV dat volgend jaar bijna de helft van de WW-uitkeringen afloopt zonder dat de ontvangers een nieuwe baan hebben. Van deze groep van ongeveer 150 duizend kunnen ongeveer 30 duizend mensen door naar de gemeente voor een bijstandsuitkering; de rest wordt nugger.

 

Onderschat

 

‘Het groeiend aantal mensen in deze situatie is een sterk onderschat probleem’, zegt Paul de Beer, bijzonder hoogleraar arbeidsmarktverhoudingen aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Er ontstaat een grote groep die tussen wal en schip valt. Geen instantie is echt verantwoordelijk en iemand die weet dat hij toch geen recht heeft op een bijstandsuitkering, zal zich niet snel bij de gemeente melden. Wie het zijn en hoe het deze mensen vergaat, is dan onzichtbaar. In de armoedestatistiek, daar zien we ze misschien terug. Maar daar zit doorgaans een vertraging in van een paar jaar. In de tussentijd verdwijnen ze uit beeld.’

 

De redenatie dat de problematiek van een werkloze met een eigen vermogen of een werkende partner niet urgent is, gelooft De Beer niet. ‘Veel van deze mensen zullen nu een modaal inkomen hebben. Een man van 50 die een aardige baan had, en die nu met zijn vrouw moet leven van haar parttime salaris, dat is nogal wat. Je kunt zeggen dat die vrouw dan meer moet werken, maar dat is in deze tijden ook niet zomaar geregeld. Dan maakt zo iemand dus een geweldige inkomensdaling mee. En je huis verkopen of je spaargeld opmaken zonder dat je uitzicht hebt op het vinden van een baan; dat ben je dan kwijt en vul je niet snel meer aan’, constateert De Beer.

 

‘De periode dat iemand recht heeft op WW, is in 2006 ingekort om mensen te prikkelen sneller weer aan het werk te gaan. Maar als dat werk er niet is, dan is dit de consequentie. Het is voor het eerst sinds de opbouw van ons sociale stelsel dat zo’n grote groep nergens meer op kan rekenen.’

 

Drama

 

De aanstaande ex-WW’ers zijn nu een in het oog springende groep nuggers, maar de totale groep is heel veel groter (zie ook kader op pagina 11). Volgens de Raad voor Werk en Inkomen zijn 1,3 miljoen mensen in Nederland zonder werk, school of uitkering. De verschillen in die groep zijn groot en er zit lang niet altijd een dramaverhaal over (dreigende) armoede achter. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de reïntegratie van niet-uitkeringsgerechtigden die aan het werk willen. Maar de dienstverlening aan die groep verschilt nogal, laat onderzoek door Research voor Beleid (uit eind 2007) zien.

 

Sommige gemeenten doen niets voor de nuggers, andere helpen alleen als het totale gezinsinkomen beneden een bepaalde grens ligt en weer andere behandelden ze hetzelfde als bijstandsgerechtigden. Het algemene beeld is dat gemeenten erg afwachtend zijn. Alleen mensen die zich melden, worden geholpen. En juist dat doen er maar weinig. Ongeveer 5 procent van alle nuggers staat ingeschreven bij het CWI.

 

Twee jaar geleden spraken kabinet en gemeenten in het Bestuursakkoord af dat de gemeenten vóór 2011 25 duizend nuggers begeleiden naar werk of maatschappelijke participatie. Later is die doelstelling met nog eens 10 duizend verhoogd tot 35 duizend. Maar die afspraken zijn gemaakt toen de economie er nog méér dan rooskleurig voor leek te staan. Activeren van nuggers was nodig om het verwachte tekort aan werknemers op te vangen. Nu de crisis heeft toegeslagen, lijken de nuggers de laatsten te zijn met wie de gemeentelijke sociale diensten zich bezighouden.

 

Geen prioriteit

 

De huisvrouw op zoek naar werk, maar ook de verse ex-WW’er die zich niet meldt: ze hebben even geen prioriteit. Uit de jaarlijkse enquête die de vereniging van managers van sociale diensten Divosa onlangs onder haar leden hield, bleek dat sociale diensten vooral kiezen voor bestrijding van de jeugdwerkloosheid en de uitstroom uit de bijstand van mensen die relatief gemakkelijk bemiddelbaar zijn. De aangekondigde bezuiniging op het participatiebudget (het potje van gemeenten voor reïntegratie) belooft ook niet veel goeds voor de niet-uitkeringsgerechtigden.

 

‘Het ligt vrijwel stil’, antwoordt Divosa-woordvoerder Marije van Dodeweerd op de vraag hoe het staat met projecten voor nuggers. ‘De prioriteit bij veel gemeenten ligt op dit moment toch echt bij de jongeren. Op dit moment komt er zoveel op gemeenten af, ze moeten gewoon keuzes maken.’

 

Van Dodeweerd wijst erop dat de ‘nieuwe nuggers’, degenen die nu met een snelle inkomensdaling te maken hebben door het aflopen van de WW, wel een doelgroep zijn voor de schuldhulpverlening. Het kabinet heeft gemeenten daarvoor extra geld gegeven en als voorwaarde gesteld dat er meer aan preventie moet worden gedaan. Wie zich na ontslag meldt bij het UWV kan op sommige plaatsen bijvoorbeeld al voorlichting krijgen over hoe je verstandig met geld omgaat als je inkomen ineens flink omlaag gaat. Het is de bedoeling dat dat overal gemeengoed wordt.

 

Kaartenbakken

 

Een rondje langs een paar gemeenten geeft het beeld dat de dienstverlening aan nuggers niet helemáál stil ligt: de afspraken met het Rijk denken ze wel te halen, maar nuggers actief benaderen, zoals de bedoeling was, komt er meestal niet meer van. Amersfoort bijvoorbeeld was een tijd lang met een speciaal team heel actief op zoek naar mensen zonder werk en inkomen. Mensen met een nabestaandenuitkering, degenen met een aflopende WW en actieve vrijwilligers en mantelzorgers werden aangeschreven.

 

‘In anderhalf jaar tijd hebben we iedereen die we konden bedenken benaderd’, vertelt Connie de Neef, hoofd van de afdeling arbeidsintegratie. ‘Door de crisis ligt er momenteel echter minder nadruk op de actieve werving. Het is jammer, maar zo werkt het gewoon.’ Ze wijst erop dat door de crisis juist extra veel nuggers zich melden. ‘Vaak zijn dat huisvrouwen van wie de partner werkloos is geworden.’

 

Het UWV in Amersfoort helpt bij solliciteren, bijvoorbeeld met het schrijven van brieven of het versturen van vacatures. ‘Op het moment dat er geld nodig is voor bijvoorbeeld een cursus, neemt de gemeente het over’, legt De Neef uit. Niet iedereen krijgt die ondersteuning gratis. ‘Als het gezinsinkomen hoger is dan twee keer het minimumloon, dan bemiddelen we wel, maar dan moet die persoon de cursus zelf betalen. We helpen niet de vrouw van de tandarts, zeg ik altijd.’

 

In Amsterdam starten gemeente en UWV binnenkort voorlichtingsbijeenkomsten voor degenen die het einde van hun WW zien naderen. Ze krijgen er informatie over werk en inkomen na die periode. Voor nuggers is vooralsnog dezelfde dienstverlening beschikbaar als voor mensen met een bijstandsuitkering, vertelt Carmen Westra van de Dienst Werk en Inkomen. Het is de bedoeling dat dit jaar en volgend jaar, volgens de afspraken met het kabinet, steeds duizend nuggers worden bemiddeld.

 

‘De crisis heeft daarin niets veranderd’, aldus Westra. ‘Maar het is natuurlijk wel zo dat een traject altijd de kortste weg naar werk moet zijn. Iemand die een opleiding wil volgen, omdat-ie eens iets heel anders wil, dat kan niet.’

 

Serieus aan de slag

 

Het ministerie van Sociale Zaken informeert de Tweede Kamer binnenkort over de voortgang van de afspraken. Dan moet duidelijk worden of gemeenten op schema liggen met het bemiddelen van de afgesproken 35 duizend nuggers. Een woordvoerder wil niet meer zeggen dan dat de indruk bestaat dat ‘gemeenten er serieus mee aan de slag zijn’.

 

Alex Driesens doet bij de Raad voor Werk en Inkomen onderzoek naar de niet-uitkeringsgerechtigden. De doelstelling van 35 duizend moeten gemeenten wel kunnen halen, verwacht hij, maar dat aantal is in zijn ogen dan ook niet erg ambitieus. ‘In goede tijden haalden gemeenten dat met twee vingers in de neus. Nu is het zeker moeilijker, maar niet onmogelijk.’

 

Ook hij heeft de indruk dat de nuggers op dit moment van gemeenten weinig hoeven te verwachten en vreest dat de dienstverlening door de komende bezuinigingen verder gaat verschralen. Driesens: ‘Ik snap de redenatie van gemeenten wel. Maar op de wat langere termijn blijft de noodzaak om de nuggers aan het werk te krijgen: er gaat een grote vervangingsvraag ontstaan. Daarbij, de opdracht ligt er al een hele tijd. Gemeenten hebben weinig animo getoond om er echt werk van te maken.’

 

Driesens zou er erg voor zijn om de dienstverlening aan nuggers vooral te behouden en zelfs te intensiveren, juist ook met het oog op de groep die vanaf volgend jaar uit de WW stroomt: ‘Voorheen was het vooral voor de tekorten op de arbeidsmarkt interessant om naar de groep nuggers te kijken en deze te “verleiden” om weer actief te worden op de arbeidsmarkt. Voor de groep waar we het nu over hebben, is de noodzaak om weer werk te vinden natuurlijk wel aanwezig. Het is de vraag of zij op de hoogte zijn van de reïntegratieverantwoordelijkheid die de gemeente voor hen draagt, maar als dit wel het geval is zullen zij – in ieder geval een deel – zich bij de gemeente gaan melden.’

 

Nugger Theo van Ekerschot: ‘Botte pech’

 

Nog even heeft de 50-jarige Theo van Ekerschot om een nieuwe baan te vinden voor zijn WW-uitkering afloopt. Hij blijft positief en solliciteert lustig door, maar het valt niet mee. Van Ekerschot is hboopgeleid en heeft leidinggevende ervaring bij de overheid. In augustus 2007 raakte hij zijn vaste baan kwijt en kreeg hij voor het eerst WW. Hij besloot zijn geluk te beproeven als zelfstandige en begon een eigen bedrij e als coach en consultant. Maar toen sloeg de crisis toe. De opdrachten kwamen niet meer en inmiddels is Van Ekerschot terug in de WW.

 

Hij probeert van alles, wil het liefst weer in dienst bij de overheid. ‘Ik heb ook een stevige financiële achtergrond, maar nu een baan vinden, dat gaat niet.’ Mocht het met de banenjacht komende tijd onverhoeds ook niet lukken, dan komt Van Ekerschot, raadslid voor de PvdA in Nederweert, straks in ieder geval niet in aanmerking voor een bijstandsuitkering. ‘Al een half jaar geleden ben ik naar de gemeente gestapt met de vraag of zij wat konden betekenen. Het ging niet goed met het bedrijf en ik wilde vooruit kijken. Maar mij werd duidelijk dat ik financieel en qua begeleiding niets te verwachten heb. Ik kreeg het advies goed te zoeken naar werk.’

 

Zijn echtgenote werkt 28 uur per week in de zorg, waardoor hun gezinsinkomen boven de bijstandsgrens komt. Van Ekerschot dreigt over enige tijd (hij laat liever in het midden wanneer precies) dus nugger te worden: niet-uitkeringsgerechtigde. ‘We zullen in dat geval samen van haar inkomen moeten leven.’ Dat zijn vrouw meer uren gaat werken, zit er niet in. ‘Ze werkt in een ziekenhuis waar het financieel ook moeilijk gaat, dus dat zal niet gaan. Ons koophuis heb ik altijd gezien als het opvangend vermogen. Maar verkopen en een goedkopere woning zoeken is met deze huizenmarkt ook geen oplossing.’

 

Van Ekerschot zit dus vast. ‘Aan de ene kant is er sprake van botte pech. Dat zo’n crisis uitbreekt vlak nadat je je eigen bedrijf hebt opgericht, kan niemand voorzien. Aan de andere kant: ik heb wel 30 jaar gewerkt en altijd WW-premie betaald.’

 

Onbekende groep

 

Omdat nuggers nergens als zodanig staan geregistreerd, is eigenlijk heel weinig over deze groep bekend. Wie zijn het, hoe komen ze aan hun inkomsten, wat is hun financiële situatie en willen ze werken? Een goed beeld daarvan is er op dit moment niet. Vooralsnog zijn er alleen heel algemene cijfers van het CBS.

 

Ongeveer anderhalf miljoen mensen in Nederland hebben geen baan, gaan niet naar school en ontvangen geen uitkering. Dat is zo’n 12 procent van de potentiële beroepsbevolking. Het CBS schetste in 2005 in heel algemene termen hoe deze groep eruitziet. Zo is driekwart van de niet-uitkeringsgerechtigden (nuggers) vrouw, en evenveel wonen samen of zijn getrouwd. Ongeveer één op de tien nuggers is een thuiswonend kind, de helft van alle nuggers is 45 jaar of ouder.

 

Uit een analyse dit jaar in acht steden, waaronder de G4, door de Raad Werk en Inkomen (RWI) en onderzoeksinstituut Nicis, blijkt dat de stedelijke nugger nogal eens afwijkt van de landelijke nugger. In de achterstandswijken is het aandeel mannen in de ‘nugpopulatie’ bijvoorbeeld veel groter. In de Amsterdamse Bijlmer was dat zelfs meer dan de helft. Ook is het aantal jongeren er oververtegenwoordigd.

 

Landelijk heeft ongeveer eenderde van de nuggers in de afgelopen 5 jaar gewerkt, in de grote steden ligt dat percentage hoger. Ook zijn meer nuggers ingeschreven bij het CWI. De RWI en het Nicis willen nog meer onderzoek doen. ‘Hoe meer we weten, hoe gerichter gemeenten hun acties kunnen richten op de nuggers’, licht RWI-onderzoeker Alex Driesens toe. ‘We willen bijvoorbeeld weten hoeveel nuggers een partner hebben met alleen AOW of wie er leven van alimentatie. Dan weet je wie er in aanmerking zouden kunnen komen voor inkomensondersteuning en wie nog wel zou kunnen en willen werken.’