Vergrijzing Zoetermeer dwingt tot actie

Waar in de jaren zeventig vooral jonge gezinnen naar de nieuwbouwwijken trokken, heeft Zoetermeer nu te maken met extreme vergrijzing. Het aantal inwoners met een chronische ziekte zal hierdoor enorm toenemen. De gemeente zet alle zeilen bij om deze ontwikkeling het hoofd te bieden. Met zorgverzekeraars en zorgaanbieders, maar bovenal door haar eigen inwoners letterlijk en figuurlijk in beweging te krijgen.

‘Een dubbele vergrijzing’. Zo omschrijft kwartiermaker Lea Bouwmeester de situatie in de gemeente Zoetermeer. Wie naar de cijfers van deze voormalige groeikern kijkt, snapt wat ze bedoelt. De komende vijftien jaar stijgt het aantal 60-plussers met 32 procent; het aantal ouderen boven de 85 jaar neemt zelfs met 61 procent toe. Zoetermeerders worden gemiddeld 82,6 jaar. Zij leven een jaar langer dan de gemiddelde Nederlander.

De cijfers voorspellen tevens een verdubbeling van het aantal chronische aandoeningen. Denk aan COPD, dementie, diabetes en beroerte. In het bijzonder de toename van het aantal mensen met dementie baart zogen. Tussen 2015 en 2030 wordt een groei van 74 procent voorspelt. Dat is geen klein bier. ‘Als we op dezelfde voet doorgaan, lopen we vast. Dan kunnen we niet meer aan de vraag naar zorg en welzijn voldoen. Er zullen wachtlijsten ontstaan en de kwaliteit komt in gevaar’, is te lezen op de website van Zoetermeer 2025.

Nuttige inbreng

Dat is ook meteen de reden dat Zoetermeer 2025 in het leven is geroepen: om deze ontwikkeling het hoofd te bieden. Gemeente, zorgaanbieders en zorgverzekeraars Menzis en CZ hebben hun krachten gebundeld in één vereniging. Deze vereniging bestaat uit welzijn en zorg, de financiers (gemeente en zorgverzekeraars), en de inwoners.

En vooral die laatste groep is belangrijk. Contact met inwoners van een gemeente gebeurt meestal pas wanneer ze het label ‘cliënt’ hebben gekregen. ‘Zonde’, zegt Bouwmeester. ‘De écht nuttige inbreng van burgers krijg je namelijk pas als je hen op voorhand betrekt bij de plannen.’ In september 2022 is zij door het samenwerkingsverband aangesteld als kwartiermaker. In die hoedanigheid is het samenbrengen van ‘de stemmen van de inwoners’ één van haar hoofdtaken. Volgend jaar moet alles rond zijn. Bouwmeester: ‘Dan is enerzijds de stem van de burger georganiseerd. Een heel grote diverse groep mensen heeft dan meegedacht over zorg en welzijn in Zoetermeer. Anderzijds wordt duidelijk hoe we die stemmen op een structurele manier kunnen incorporeren in de vereniging.’

Legitimiteit

Dat alle belangen op een zo’n grote schaal worden vertegenwoordigd is best bijzonder, vindt de Zoetermeerse zorgwethouder Ingeborg ter Laak (CDA). ‘Dat staat haaks op hoe het zorgstelsel nu is ingericht, waarbij de financiers naar mijn idee te veel zeggenschap hebben’, zegt ze. ‘We zien namelijk ook dat het als gemeente lastig is om gehoord te worden, laat staan dat de stem van de inwoners goed wordt meegewogen.’ 

Geen gemakkelijke opgave dus. In die vereniging zitten ontzettend veel partijen met verschillende standpunten. Bouwmeester: ‘Als je daar zomaar ‘het geluid van de burgers’ bij zet, is het onzeker of daar vervolgens gehoor aan wordt gegeven. En hoe weet je dat dat geluid legitimiteit heeft? Is het slechts één verhaal? Of vertegenwoordigt die inwoner ook een achterban met dezelfde problemen?’

Google-methode

Bovendien zit je altijd met de vraag hoe je ervoor zorgt dat alle geluiden gehoord worden, en dus niet alleen de stemmen van de grootste schreeuwers? Sommige inwoners zijn immers mondiger dan anderen, of beschikken simpelweg over de vaardigheden om zich beter te uiten. Een relevante vraag, erkent Bouwmeester. In Zoetermeer wordt volgens de kwartiermaker gebruik gemaakt van de zogenoemde ‘Google-methode’. Bij het ontwerpen van iets nieuws begint het techbedrijf altijd bij de moeilijkst bereikbare doelgroep met de minste vaardigheden. ‘Wanneer je bij hen begint en je aanpak op deze groep afstemt, kan de rest ook aansluiten’, verklaart ze.

Verhullende taal

Taal is daarbij cruciaal. In de regel wordt er gecommuniceerd met beeld, en taal op het niveau van degenen die het minst vaardig zijn. Met als bijkomend voordeel dat er minder ‘verhullende taal’ wordt gebruikt, zegt Bouwmeester. ‘Dat ontstaat vaak wanneer je uitsluitend met taalvaardige mensen samenzit. Neem het woord ‘kansenongelijkheid’. Dat is ergens heel eufemistisch voor mensen voor wie dit in de praktijk diepe armoede betekent.’

En er moet gedacht worden in waar mensen toe in staat zijn. Bouwmeester: ‘Sommige mensen hebben drie banen, kinderen voor wie ze moeten zorgen, geen geld voor opvang of vervoer. Die zullen dus niet komen naar een bijeenkomst en zullen evenmin aangeven dat ze niet kunnen komen omdat ze het niet kunnen betalen.’

Overgewicht

Zoetermeer wil tevens nadrukkelijk inzetten op gezondheidspreventie. Want naast de verdubbeling van het aantal inwoners met chronische ziekten – die sterk samenhangen met een ongezonde leefstijl – kampt de Zuid-Hollandse stad ook met overgewicht. Iets meer dan de helft (53 procent) is te zwaar, waarvan 17 procent ernstig. Dat is hoger dan het landelijke gemiddelde (49 procent). Net als veel andere gemeenten wil Zoetermeer dit in de vorm van een preventiecoalitie terugdringen om zo de gezondheid van de inwoners te vergroten. Wat ze hiervoor nodig hebben, bepalen inwoners zelf.

Maar wat als inwoners besluiten hier geen gehoor aan te willen geven? Dat ze eigenlijk wel tevreden zijn met hun huidige leefstijl, en geen behoefte hebben aan alles wat komt kijken bij het streven naar een gezond gewicht? ‘Dat kan, en mag natuurlijk ook’, vertelt Bouwmeester. ‘Maar dat is echt een heel kleine groep. Een veel grotere groep ziet in dat het anders moet en staat open voor hulp.’

Met hulp bedoelt Bouwmeester niet per se informatie over gezonde voeding en bewegen. ‘Dat is ook belangrijk, maar in de meeste gevallen hebben deze inwoners wel wat anders aan hun hoofd. Zij hebben bijvoorbeeld schulden of leven in armoede. Door die overlevingsmodus zullen deze mensen überhaupt niet nadenken over een gezonde leefstijl. Dat zeggen ze zelf ook. Daarom is het belangrijk om mensen eerst zelf te vragen wat hun gewenste kwaliteit van leven is en wat daarvoor nodig is.’

Behapbare tafel

Het zijn grote transities, waar eigenlijk meer tijd voor gereserveerd moet worden, vindt Bouwmeester. ‘Je moet hier eigenlijk tien jaar voor uittrekken. Dat is natuurlijk lastig. De gemeenteraad heeft een termijn van vier jaar, zorgverzekeraar contracteren op jaarbasis. Maar zo’n verenging zorgt er wel voor dat alle partijen de intentie voor de lange termijn uitspreken.’

Heeft Bouwmeester nog tips voor andere gemeenten? ‘Beperk het aantal overlegstructuren. Breek daar doorheen door alles samen te brengen in één orgaan, bijvoorbeeld een vereniging die ook de gezamenlijke intenties in de statuten heeft staan. Dan heb je één tafel met maximaal zeven stoelen, met zeven verschillende perspectieven. Iets meer kan natuurlijk ook, maar zorg ervoor dat het een behapbare tafel blijft.’