Verenigd Koninkrijk: gevolgen korten uitkering ‘rampzalig’

Over de grens:
In de rubriek Over de grens beschrijven we bijzondere ontwikkelingen in het buitenland op het gebied van ambtenaren en bestuur

Het korten van uitkeringen van werkzoekenden als zij zich niet aan hun sollicitatie- of contactverplichtingen houden is geen effectieve prikkel. Dat blijkt uit een vijfjarig onderzoek door zes universiteiten onder 481 Britse werklozen. Uitkeringsgerechtigden worden er niet gemotiveerder op, maar vervallen wel in Dickensiaanse toestanden; extreme armoede, schulden, gezondheidsklachten en misdaad om te overleven. Zo meldde The Guardian in mei.

Britse werkzoekenden moeten verplicht 35 uur per week besteden aan sollicitaties en worden gecontroleerd door zogeheten jobcentres. De begeleiding die jobcentres bieden is meestal echter te generiek en van slechte kwaliteit. Men is er vooral bezig met het (op het pietluttige af) handhaven van de regels. Met ‘rampzalige gevolgen’ voor uitkeringsgerechtigden, aldus de onderzoekers.

Onder uitkeringsgerechtigden ontstaat als gevolg het regime van wantrouwen en controle ‘een cultuur van contraproductieve medewerking en nutteloos gedrag’. Sommige werklozen zijn dat dermate zat dat zij het socialezekerheidsstelsel zelfs gaan mijden vanwege de zogeheten conditionaliteit. Een werkzoekende die zich niet aan de voorwaarden houdt, riskeert dat zijn of haar uitkering minimaal vier weken wordt ingehouden en maximaal drie jaar. In 2013 gebeurde dat vaker dan één miljoen keer en een kwart van de Britten die job seekers allowance (JSA) ontvingen, kreeg tussen 2010 en 2015 met zulke kortingen te maken. Die werden het vaakst opgelegd vanwege onvoldoende sollicitaties of omdat een werkzoekende niet kwam opdagen voor een afspraak bij het jobcentre.

JSA-ontvangers die uiteindelijk uitstroomden lieten de onderzoekers in interviews weten dat zij in onzekere korte termijn-banen terechtkwamen en tussendoor nog beroep op de uitkering moesten doen. Dat een JSA-gerechtigde duurzaam uitstroomt blijkt zeldzaam te zijn en ligt volgens de onderzoekers dan vooral aan gepersonaliseerde hulpverlening bij het zoeken naar een baan, niet aan een dreigende straf.

Decentrale uitvoering anders
Is Groot-Brittannië, land van Thomas Malthus en Margaret Thatcher, veel strenger dan Nederland in het straffen? Volgens hoogleraar socialezekerheidsrecht Gijsbert Vonk (Rijksuniversiteit Groningen) is er weinig verschil. ‘Ook in Nederland gaat het behoorlijk de repressieve kant op.’

Volgens Vonk zijn er echter een paar verschillen. Het belangrijkste onderscheid zit ‘m volgens Vonk in de gedecentraliseerde uitvoeringscontext van het Nederlandse stelsel. ‘Dat stelsel is min of meer ontworpen als een Januskop. Gemeenten hebben zelf veel in de hand wat de ondersteuning van werkzoekenden betreft, maar lopen op het gebied van sanctioneren toch aan de Haagse leiband. Sinds 2015 eisen gemeenten echter meer bevoegdheden op in het bepalen van sancties, waar die er strikt genomen niet zijn. Sommige zijn aanzienlijk milder dan de wet eigenlijk voorschrijft. Dat is in Engeland niet aan de orde. De jobcentres worden volledig vanuit Londen gedirigeerd.’

In Nederland is de maximale onthoudingsperiode voor bijstandsuitkeringen met drie maanden ook fors korter. ‘Daar staat tegenover dat men hier een stuk strenger straft bij overtreding van de inlichtingenplicht’, aldus Vonk. Volgens hem lijkt Nederland in het overige veel op het Verenigd Koninkrijk: ‘De bijstand is absoluut vergelijkbaar met de Britse JSA, hoewel die laatste uitkering uitsluitend bestemd is voor mensen zonder arbeidsbeperking. Wat de arbeidstoeleiding door sociale diensten betreft, is in onderzoek door Monique Kremer [bijzonder hoogleraar actief burgerschap aan de Universiteit van Amsterdam, red.] vastgesteld dat die ook hier maar weinig op de persoon gericht is.’