Wat betekent de AI-Act voor jouw organisatie?

Auteur bijdrage: BI Consultant Maria Ivanova.

Als Business Intelligence Consultant bij Van Dam Datapartners, die artificial intelligence (AI) gebruikt en statistische algoritmes inzet om data van klanten te analyseren, zie ik hoe complex AI als onderwerp kan zijn. In mijn werk merk ik dat de razendsnelle ontwikkeling van AI zorgt voor innovaties, die vragen over verantwoorde inzet met zich meebrengen. De AI-Act is de eerste wet waarin AI wordt gedefinieerd en eisen worden gesteld aan de kennis en vaardigheden van professionals die met AI werken. De definitie en eisen zorgen voor een gedeeld begrip van AI voor zowel toezichthouders, inwoners, politici als organisaties die AI ontwikkelen of AI-producten van externe partijen toepassen. Dit leidt tot een hoger bewustzijn in de maatschappij over AI. AI-geletterdheid is niet alleen een indirect effect van de AI-Act, maar een belangrijk onderdeel ervan en een van de eerste artikelen die van toepassing is voor organisaties.

Ik ben ervan overtuigd dat de AI-Act in de toekomst hetzelfde effect zal hebben als de AVG en dat het daarom voor elke organisatie belangrijk is om intern kennis op te bouwen over de wetgeving. In dit artikel leg ik eerst de nieuwe AI-geletterdheidverplichtingen uit en deel daarna praktische tips om AI-geletterdheid binnen organisaties te versterken.

AI-geletterdheid

Met de AI-act wil de Europese Unie verantwoord gebruik van AI borgen. In het bijzonder wil zij de AI-geletterdheid van professionals borgen. Dit beoogt zij te realiseren met artikel 4 van de AI-Act. Elke organisatie die AI als dienst produceert of gebruikt moet ervoor zorgen dat medewerkers voldoende kennis over AI hebben. Dit houdt in dat elke medewerker die in zijn/haar werkzaamheden AI ontwikkelt of gebruikt over AI-kennis beschikt. In tegenstelling tot andere verplichtingen onder de AI-Act, die van toepassing zijn op een bepaalde categorie van AI op basis van het risico van het systeem, is artikel 4 een eis voor alle bestaande AI-systemen en organisaties. Dit geldt dus (ook) voor medewerkers in het maatschappelijke domein die werken met risicoselecties voor fraudeonderzoeken. Voor medewerkers die generatieve AI-tools gebruiken zoals ChatGPT. Voor handhavers en beleidsmakers die werken met AI-modellen in veiligheidsmonitoring of criminaliteitsvoorspellingen. En nog vele andere toepassingen.

De Europese Unie vindt de AI-geletterdheid van Europa erg belangrijk. Daarom trad dit artikel samen met de regels die de gevaarlijke AI-praktijken verbieden op 2 februari in werking. De overige artikelen zijn vanaf augustus 2025 van toepassing. Dit benadrukt hoe cruciaal AI-geletterdheid is. In de AI-Act staan geen concrete voorbeelden van mogelijke manieren om AI-geletterdheid te verhogen en te garanderen binnen organisaties. Wat belangrijk is, is dat het risico per rol wordt ingeschat en de juiste kennis per rol wordt ontwikkeld, zodat medewerkers kritisch kunnen omgaan met de AI-systemen die ze ontwikkelen of gebruiken. Maar hoe start je als organisatie?

AI in de praktijk

Stel dat binnen jouw organisatie een medewerker data analyseert om de relatie tussen vacature- en HR-data te onderzoeken met als doel voorspellingen te doen over toekomstige personeelsbehoeften en geschikte promotiekandidaten. Deze werknemer kun je beschouwen als iemand die AI ontwikkelt, omdat voorspellende machine learning technieken volgens de AI-Act als AI gelden [1]. De gegevens die deze persoon gebruikt, zijn zeer gevoelig en de voorspellingen kunnen potentieel leiden tot discriminerende besluiten binnen de organisatie.

Binnen dezelfde organisatie, maar op een andere afdeling, werkt een medewerker met AI om een sjabloonstructuur voor een beleidsmemo te genereren. Deze persoon is in dit geval een gebruiker van externe AI-producten en hoewel deze categorie van gebruikte AI sterk gereguleerd wordt in de AI-Act (AI voor algemene doeleinden), zijn de gevolgen van de toepassing in de context van deze medewerker (en de organisatie) zeer beperkt.

De medewerkers in deze casussen maken beide gebruik van AI, maar de toepassing en daarmee de inschaling volgens de AI-act verschilt enorm. Gezien de verschillen in risico’s moet er gezorgd worden voor twee verschillende aanpakken om voldoende kennis bij beide medewerkers te garanderen. De passende trainingen zijn ook enorm afhankelijk van de bestaande kennis van medewerkers. In dit geval kan een training over risico’s omtrent persoonsgegevens en discriminatie voor een kritische blik zorgen voor de ontwikkelaar, terwijl de gebruiker van generatieve AI behoefte heeft aan informatie over het belang van context en de manier waarop generatieve AI interpretaties maakt, of bijvoorbeeld welke gegevens je niet mag delen met AI voor algemene doeleinden.

Aan de slag met AI-geletterdheid

De complexiteit van AI, gecombineerd met het gebrek aan praktische voorbeelden van AI-geletterdheid in de AI Act, kan voor verwarring en onzekerheid zorgen. Hoe zet je de eerste stappen om AI-geletterdheid binnen je organisatie te faciliteren? Hieronder vind je praktische tips om je AI-geletterdheid te inventariseren en van binnenuit te transformeren.

1. Inventarisatie en visie

Begin met een inventarisatie om een beter beeld te krijgen van de behoeften van je organisatie en de mogelijke praktische stappen.

• Wat is de staat van bestaande AI-kennis binnen je organisatie?
  Welke medewerkers hebben expertise en/of ervaring op het gebied van AI? Denk hierbij aan je data-experts, aan de medewerker die je heeft verteld over een interessant artikel over AI of de persoon die twee weken geleden in hun vrije tijd naar een AI-conferentie is gegaan. Gezien de complexiteit van AI raden we aan dat je zoveel mogelijk perspectieven probeert te betrekken.
• Wie werkt er regelmatig met AI? 
  Bekijk voor welke rollen binnen je organisatie AI een belangrijk onderdeel van het werk is. Probeer niet te focussen op de personen, maar op de rollen. Bepaalde rollen kunnen een grotere invloed hebben en grotere risico’s creëren als binnen die rollen niet voldoende kennis van AI aanwezig is.
• Welke AI-toepassingen gebruikt je organisatie? 
  Gebruik je Microsofts Copilot of een chatbot op je website die een externe partij voor je heeft opgezet? Of heeft je organisatie zelf een AI-model ontwikkeld? Maak een lijst met alle AI-toepassingen en reflecteer of je organisatie over genoeg informatie en kennis beschikt om zowel interne als externe tools te gebruiken. Als je twijfelt wanneer een toepassing als AI geldt, gebruik dan de definitie uit de AI-Act [1].Intern kun je altijd meer kennis opbouwen, maar het is ook cruciaal om genoeg documentatie en ondersteuning te krijgen van externe AI-aanbieders.
• Wat zijn de risico’s van AI-gebruik binnen je organisatie? 
  Nu je antwoorden hebt op de eerdere vragen, kun je de impact van AI-tools in combinatie met de rol in de organisatie evalueren. Formuleer duidelijke risico’s en scenario’s die je door AI-geletterdheid kunt voorkomen of mitigeren. Zo krijg je een beeld van je behoeften als organisatie en kun je deze vergelijken met de huidige staat van AI-geletterdheid.
• Wat is je strategie? 
  De AI Act legt de focus op de proportionaliteit van AI-geletterdheid. Daarom kun je niet van alle medewerkers verwachten dat ze alles weten over de technische implementatie van neurale netwerken of regressieanalyse. De analyse en definitie van risico’s biedt een goede basis om prioriteiten voor verbetering te formuleren, terwijl de inzichten in de bestaande capaciteiten van je organisatie als inspiratie kunnen dienen om een strategie te ontwikkelen die de interne kracht van je organisatie benut.

2. Bestaande capaciteit

Je strategie kan klein of groot beginnen en veel dimensies omvatten. Hieronder vind je een paar praktische ideeën die de capaciteit van je organisatie omzetten naar concrete stappen om AI-geletterdheid te verhogen.

• Organiseer interne presentaties en workshops 
  Dataliefhebbers, -professionals of -sceptici, iedereen heeft potentie om aan AI-geletterdheid bij te dragen. Als organisatie kun je kansen creëren zodat medewerkers hun kennis en inzichten, of juist hun bezwaren en bezorgdheden kunnen delen. Vraag geïnteresseerde medewerkers om hun kennis te delen of presentaties of workshops te geven. Ook discussies over boeken of artikelen met een AI-component zijn een educatief en open format om AI-kennis uit te breiden.
• Wissel kennis uit met partnerorganisaties 
  Je ziet een monitor op de website van een van je partnerorganisaties en wordt geïnspireerd om deze te reproduceren in de context van je eigen organisatie. Goede resultaten en praktijken van een organisatie kunnen invloed hebben op een andere organisatie. Hoe kun je meer informatie over AI-geletterdheid vinden als dit onderwerp zo nieuw voor iedereen is? Neem contact op met andere organisaties en voer een open gesprek over AI-geletterdheid. Wissel kennis en ervaring uit, bespreek risico’s en kansen.
• Creëer een interne AI-expertgroep 
  Als er in je organisatie meerdere mensen zijn die geïnteresseerd zijn in AI en hun kennis en ervaring willen verdiepen en inzetten voor je organisatie, creëer dan een formele vorm voor deze groep om samen te werken en moedig ze aan om bij te dragen aan de AI-geletterdheid van de organisatie. Deze groep kan een uitvoerende rol nemen voor je geletterdheidsstrategie, maar kan ook actief nieuwe ideeën genereren en nieuwe AI-ontwikkelingen volgen. Het zorgt er bovendien voor dat je alle AI-kennis en afspraken op één plek kunt bundelen.
• Externe trainingen 
  Trainingen zijn je beste keuze als je nieuwe kennis en vaardigheden in je organisatie voor op de lange termijn wilt opbouwen en garanderen. Als je een goed beeld van de behoeften van je organisatie hebt, kun je passende trainingen vinden zodat medewerkers snel het geleerde in de praktijk kunnen toepassen. 
  Ben je op zoek naar de passende training voor je organisatie om AI-geletterdheid te faciliteren, neem dan contact op met onze Academy om de opties te verkennen.

Duidelijke boodschap

De AI-Act introduceert AI-geletterdheid als een standaard voor zowel gebruikers als aanbieders van AI. De boodschap is duidelijk: organisaties moeten meer investeren in AI-geletterdheid, ongeacht de specialisatie van de organisatie.  Dit artikel benadrukt het belang van kennis over AI en biedt een kort overzicht van praktische tips voor je organisatie.

We kijken ook verder dan de AI-geletterdheid voor organisaties. Datageletterdheid is een eerste opstap naar het vermogen van medewerkers om data te begrijpen, analyseren, interpreteren en toepassen. Dit gaat verder dan alleen technische vaardigheden; het gaat ook over het kritisch denken over data en de context waarin deze worden gebruikt. Wil je hier een start mee maken? Bekijk hier dan zeker de Kwaliteitsscan Datageletterdheid.

[1] De AI-act geeft de volgende definitie voor een “AI-systeem”: een op een machine gebaseerd systeem [is] dat is ontworpen om met verschillende niveaus van autonomie te werken en dat na het inzetten ervan aanpassingsvermogen kan vertonen, en dat, voor expliciete of impliciete doelstellingen, uit de ontvangen input afleidt hoe output te genereren zoals voorspellingen, inhoud, aanbevelingen of beslissingen die van invloed kunnen zijn op fysieke of virtuele omgevingen.