Vacaturestop jaagt jongeren weg

Meer en meer gemeenten besluiten met het oog op de te verwachten bezuinigingsgolf tot het drukken van de personeelskosten – de post waar in sommige gemeenten de helft van de uitgaven naar toe vloeien. Onder andere Roosendaal en Kollummerland gingen de hoofdstad voor, maar zo’n maatregel in de gemeente met het grootste ambtenarenapparaat valt iets meer op.

Het college van burgemeester en wethouders van Amsterdam paart de bezuinigingsmaatregel – de stad verwacht de komende jaren honderden miljoenen euro’s minder van het Rijk te ontvangen – aan de reorganisatie van de stadsdelen: na de gemeenteraadsverkiezingen zijn er minder stadsdelen en wordt de gemeentelijke organisatie kleiner.

Volgens menig arbeidsmarktdeskundige is het invoeren van een vacaturestop een paardenmiddel, zeker waar er binnen afzienbare tijd sprake is van een krappe arbeidsmarkt. ‘Bij vacaturestops veroudert je personeelsbestand heel snel. Houd je het twee jaar vol, dan ligt de gemiddelde leeftijd van de hele club zo maar twee jaar hoger. Nu is dat 46 à 47 jaar. Dat wordt dan 49 jaar’, zegt arbeidsmarkt– en organisatiedeskundige Bart Verhaagen van De Crux.

Vergrijzing

Vergeleken met andere organisaties is de publieke sector een van de meest vergrijsde. Verhaagen: ‘Een van de problemen van een verouderend personeelsbestand is dat het gat met de jongere generatie groter wordt. Beter gezegd, nog groter. Jongeren die straks, als het wel weer mag, solliciteren, zien een grijze organisatie en gaan zich afvragen “Wil ik hier wel werken?” Want bij die generatie past een vlotte, nieuwe stijl van werken, die afwijkt van wat ik maar even de stuurgroep-kerngroepmandaat manier van werken noem van de oudere generatie.’

‘Een algehele vacaturestop is niet handig’, zegt ook de Leeuwardense wethouder Marco Florijn, tevens bestuurslid van het A+O-fonds gemeenten. ‘Een college dat geen gedonder wil met de gemeenteraad besluit daartoe’, vindt hij. Florijn deelt de zorg van Verhaagen. ‘Een vacaturestop betekent dat er minder jongeren de organisatie instromen. En we hebben toch al zo’n moeite om die vast te houden: op elke twee jongeren die er instromen, stromen er weer vier uit’, aldus Florijn.

Het zijn vooral de hoogopgeleide allochtone jongeren die volgens hoogleraar Bram Steijn worden getroffen door een vacaturestop. ‘Die groep wordt zo meteen buitengesloten’, zegt de HRM-deskundige, verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. ‘In die zin staat een vacaturestop bij de overheid haaks op het diversiteitsbeleid. Het gaat om een grote groep jongeren – 40 procent van mijn huidige HRM-masteropleiding is van allochtone komaf – die minder contacten hebben in het openbaar bestuur. Ze hebben sowieso meer moeite om de arbeidsmarkt op te komen.’

Dure externen

Volgens Verhaagen, die inmiddels 170 gemeenten begeleidde op het gebied van strategische personeelsplanning, zit er nog een ander belangrijk gevaar aan vacaturestops. ‘Het klinkt complex, maar eigenlijk zitten we in een tijd van toenemende krapte op de arbeidsmarkt. De komende jaren gaan veel oudere ambtenaren met pensioen. Het is maar zeer de vraag als je straks als gemeente weer mag gaan werven, je nog wel aan jongeren kan komen. Het bedrijfsleven, dat op dezelfde mensen aast, is je dan voor geweest. Gevolg is dat je bent aangewezen op de inhuur van externen. Gemiddeld zijn die twee keer zo duur’, zegt hij.

Steijn vindt dat overheden niet tot een generieke vacaturestop moeten willen overgaan. ‘Doe het voor hogere functies, maar blijf jong personeel aannemen’, is zijn devies. ‘Dat is voor de dynamiek van je organisatie veel beter. Als je dan toch iets moet doen, bevorder dan de uitstroom van ouderen die misschien toch al iets anders wilden en nog net dat zetje extra nodig hadden.’

Veel meer dan voor een vacaturestop voelt A+O Fonds-bestuurder Florijn voor een gericht schrappen van banen op afdelingen. In die zin biedt de financieel krappe tijd lokale overheden zelfs kansen. Het is een aanzet om na te denken over wat als gemeente nog wel te doen en wat niet. Zo riep hij op een A+O Fonds-congres in Utrecht over omgaan met krimp op de arbeidsmarkt op, om te stoppen met investeren in bibliotheken. ‘Echt waar, dat zijn straks musea’, aldus de PvdA-bestuurder.

‘Op tal van terreinen is het mogelijk over te stappen op het nieuwe werken, waarbij je als gemeente meer en meer gebruik maakt van de mogelijkheden die de digitale wereld intussen biedt’, zegt de van origine organisatiedeskundige. ‘Neem sociale zaken. Waarom zou je een jongere waarvoor je een vacature hebt, nog naar het gemeentehuis laten komen? Waarom zo ingewikkeld en tijdrovend als het ook met een sms-dienst kan.’ Zijn tip voor gemeenten: ‘Investeer in medewerkers die er tegen kunnen dat hun afdeling niet blijft.’