Energie van onderop

Het politiek breed gedragen besluit om de verantwoordelijkheid voor de jeugdzorg met ingang van 1 januari 2015 over te dragen aan de gemeenten heeft nu al een golf van positieve dynamiek op gang gebracht.

In heel Nederland zijn gemeenten en jeugdzorgorganisaties bezig met zich in elkaar te verdiepen rondom de vraag hoe de zorg voor jeugd kan worden verbeterd. Op veel plekken wordt daarnaast in de vorm van proeftuinen en leeromgevingen al daadwerkelijk geëxperimenteerd met onderdelen van het gedachtegoed achter de transitie. Een goede zaak, want de beste manier om je voor te bereiden op een majeure veranderopgave is door er gewoon aan te beginnen, door er nu al ervaring mee op te doen, door werkende weg, stapje voor stapje gezamenlijk toe te groeien naar de nieuwe situatie.

De uitdaging voor de landelijke transitieorganisatie bestaande uit betrokken ministeries, IPO en VNG is, om zich op een verstandige wijze te verhouden tot deze positieve energie van onderop. Met de grootschalige opbouw van een landelijke transitie organisatie met stuurgroepen en werkgroepen en de altijd aanwezige “top down” reflex, is het risico namelijk zeer aanzienlijk dat de groeiende positieve energie van onderop uiteindelijk toch weer gesmoord wordt door landelijke bewegingen om te kaderen en te standaardiseren. Dit ondanks de lippendienst die nu in de beleidsstukken wordt bewezen aan het belang van proeftuinen en leeromgevingen. Landelijke stuur- en werkgroepen hebben nu eenmaal de onbedwingbare neiging om hun eigen werk te creëren.

Het enige dat de landelijke transitie organisatie zou moeten doen met een minimale eigen staf is het stimuleren en faciliteren van bestaande en nieuwe initiatieven van onderop. In dit verband wijs ik graag op de beweging www.doorbraakindienstverlening.nl  waarbinnen rondom de thema’s jeugdzorg en passend onderwijs verspreid over het land al een stevig aantal, via het ICT platform PLEIO met elkaar verbonden, leeromgevingen aan de slag zijn met concrete proeftuinen. In plaats van een eigen nieuw initiatief zou de landelijke transitie organisatie jeugdzorg er verstandig aan doen dit al bestaande “bottom up” initiatief van gemeentebestuurders en jeugdzorgbestuurders de “zegen van boven” te geven. Die zegen zal er toe leiden dat een olievlek werking zal ontstaan leidend tot proeftuinen elders in het land. Proeftuinen op maat die passen bij de biotoop van de betreffende regio, maar elkaar tegelijkertijd kunnen inspireren om zo stapje voor stapje toe te groeien naar meer generieke nieuwe beste praktijken.

Een eerste opbrengst van de al lopende proeftuinen is het inzicht dat de hervorming van de jeugdzorg en het passend onderwijs op de werkvloer van de uitvoeringspraktijk niet tot nauwelijks los van elkaar kunnen worden gezien. Veel proeftuinen hebben dan ook (mede) betrekking op dat grensvlak. Waar de VNG en OCW landelijk nog steggelen over wederzijdse invloed, worden in deze proeftuinen praktische oplossingen uitgeprobeerd. Het verdient in dit verband nadrukkelijk aanbeveling dat het ministerie van OCW, die bezig is met een landelijke transitie organisatie voor passend onderwijs, eveneens het bovengenoemde doorbraak initiatief omarmt en adopteert. Want ook het afstemmingsvraagstuk tussen jeugdzorg en passend onderwijs laat zich niet “top down” oplossen.

Meebewegen en faciliteren van ontketende positieve energie van onderop is een slimme en duurzame manier van regie voeren op landelijk niveau, omdat ze aansluit bij de uitvoeringslogica van gemeenten, jeugdzorg en onderwijs en bij de leefwereld van kwetsbare gezinnen. Bijkomend voordeel voor de betrokken ministeries, provincies en gemeenten is dat deze aanpak een fors lager beroep doet op beleidscapaciteit en daarmee het realiseren van besparingen op het ambtelijk apparaat een stuk minder pijnlijk maakt.