Toezicht zorgboerderijen soms onvoldoende

Wildgroei zorgaanbieders leidt tot problemen

‘Iemand probeert mij zwart te maken. En ik denk dat ik weet wie’, aldus Ellen Ronk begin juni tegen Omroep Gelderland. Ze is eigenaar van de zorgboerderij die sinds 2016 in het Gelderse Wichmond staat en waar volwassenen en jeugdigen kunnen wonen, logeren, dagbesteding hebben en individuele begeleiding krijgen. Het nieuws over het zedendelict is dan net bekend geworden. Maar al in april constateerde de gemeente Zutphen, die een raamovereenkomst met de zorgboerderij heeft, dat zaken niet in orde zijn. Als Ronk afspraken daarna niet nakomt, schakelt de gemeente de Inspectie in. Half april zet de gemeente het contract stop en haalt direct vier minderjarigen van de zorgboerderij. Volgens de gemeente wist Ronk toen dat ook de Wmo-zorg zou stoppen.

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) komt op 19 april met Wmo-toezichthouder GGD Noord- en Oost-Gelderland onderzoeken of de zorgboerderij nog verantwoorde hulp kan bieden. Dat is niet het geval. Op 20 van de 32 punten scoort de zorgboerderij onvoldoende, zoals op werken volgens de richtlijnen, systematisch inschatten van de veiligheidsrisico’s, omgaan met medicatie, veilige leefomgeving, incidentregistratie, klachtmogelijkheid, scholing van professionals en op meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling.

Genoeg reden voor de Wmo-toezichthouder om betrokken gemeenten te adviseren handhavend op te treden. Ronk heeft met meerdere gemeenten contracten voor het bieden van jeugdhulp en Wmo-zorg. In april biedt Ronk nog hulp aan elf jeugdigen en twee volwassenen. Twee jeugdigen wonen al jaren op de boerderij. Tijdens het toezicht was Ronk de enige professional en hulpverlener, maar zonder relevante zorgopleiding. Twee familieleden deden huishouding en vervoer, ook zonder zorgopleiding. Eind mei wordt Ronk neergestoken door, naar verluidt, een cliënt.

Zedencomponent
Ook de gemeenten Brummen, Lochem en Voorst trekken voor de uitslag van het onderzoek hun handen af van de zorgboerderij. De boerderij ligt in de gemeente Bronckhorst, maar die heeft geen contract met de boerderij. Wel controleerde de gemeente op de locatievergunning. ‘Er mag dagbesteding plaatsvinden. Dit bleek in orde’, zegt een gemeentewoordvoerder. Nachtopvang mag niet. Op 12 juni besluiten de drie gemeenten geen contract meer aan te gaan, waarop Ronk besluit te stoppen. ‘Ze had veel ingevuld, vooral welke papieren ze wel had’, aldus Annemieke Vermeulen, burgemeester van de gemeente Zutphen.

‘Na een aantal signalen zijn we meer naar deze boerderij gaan kijken, er zaten kinderen in de dagopvang. Mevrouw kwam gemaakte afspraken niet na.’ De Wmo-toezichthouder adviseerde te handhaven. ‘Ik heb het dossier overgenomen, omdat er een collegewissel en een zedencomponent was. Wanneer grijp je in? Moet dat strafrechtelijk? Daar was ik niet voor. We hebben een zorgplicht, dus we hebben de kinderen weggehaald. Het was wel een wake-upcall.’

Vermeulen constateert dat lang niet alle zorgaanbieders geschikt zijn. ‘Ze schieten als paddenstoelen uit de grond. Het is een vrij beroep en dat biedt kansen voor mensen die neveninkomsten nodig hebben, maar het lijkt wildgroei.’ Sommige gemeenten doen dan een Bibob-toets. ‘Dat is wijs, want het gaat toch om kwetsbare mensen.’ Ze vraagt zich af of het toezicht nu wel handig is geregeld. ‘Is het niet te versnipperd? Wij sluiten een raamovereenkomst, maar de inspectie controleert. Wij ontvingen signalen van mensen die daar zorg hadden ingekocht. Nog voor het rapport af was, hebben we het contract stopgezet en de kinderen weggehaald.’

Is die versnippering wel handig? ‘Wij sluiten een regionale overeenkomst en de inspectie is op afstand. Als gemeenten zouden we er zelf een toets op moeten loslaten en bij regionale inkoop dezelfde lijn moeten volgen en daarin samenwerken. Je zou regionaal kunnen controleren met een team voor de hele regio. Een mooi gespreksonderwerp voor de wethouders zorg.’

Vermeulen zou het niet verbazen als meer zorgboerderijen niet aan de voorwaarden voldoen. ‘We moeten het hele systeem bekijken.’ Als je als gemeente zorg inkoopt, is het weer anders dan bij een pgb’er. Er zitten veel pgb’ers bij zorgboerderijen. Die kiezen daar zelf voor. Vermeulen: ‘Dat maakt het complex, zeker als je het contract opzegt. Je zou met een waarderingssysteem vanuit zorgafnemers kunnen gaan werken, zodat zij beter kunnen kiezen.’

Toezicht is lastig
De VNG herkent dit probleem. ‘De Wmo-toezichthouder houdt toezicht op door de gemeente gecontracteerde zorgaanbieders. Zorgboerderijen zijn lang niet altijd gecontracteerd. Het is voor de gemeente moeilijk(er) toezicht te houden op zorg die pgb’ers hebben ingekocht. Daarmee heeft niet alleen de Wmo-toezichthouder moeite maar ook de IGJ, die toezicht houdt op jeugdzorgaanbieders.’

Hoe groot is het risico dat het bij andere zorgboerderijen ook mis is? De gemeente Zutphen wijst op een regionaal contractmanagement. ‘Bij signalen worden zo nodig bezoeken gebracht en afspraken gemaakt over verbeteringen. De stappen die we nu hebben genomen, zijn heel uitzonderlijk.’

De VNG vindt de casus Vergeet-me-nietjes juist een goed voorbeeld van de slagkracht van de lokale Wmo-toezichthouder. ‘In deze casus is snel gehandeld, veel sneller dan een landelijke inspectie had kunnen doen. De gemeente is namelijk verantwoordelijk voor de toegang en koopt alle andere voorzieningen in. Binnen zeer korte tijd was er een andere passende plek voor cliënten gevonden.

Dat bedoelen we met de slagkracht van de lokale Wmo-toezichthouder. Dat kan de landelijke inspectie niet, omdat zij niet verantwoordelijk is voor de inkoop. De Wmo-toezichthouder is onafhankelijk, maar de lijntjes met inkoop zijn veel kleiner. Verder heeft de lokale toezichthouder waarschijnlijk veel beter inzicht in het lokale hulpaanbod dan de landelijke inspectie.’

Verschillende accenten
‘Hoeveel bezoeken wij jaarlijks doen, is aan de gemeenten’, zegt Jan-Willem Brethouwer, manager publieke gezondheid van GGD Noord- en Oost-Gelderland die het Wmo-toezicht bij Vergeet-me-nietjes uitvoerde. 22 gemeenten hebben zich verenigd in drie subregio’s: Noord-Veluwe, Midden-IJssel/Oost-Veluwe en de Achterhoek. ‘Wij leveren Wmo-toezicht namens die gemeenten, maar in elke subregio werkt het weer anders.’ Het toezicht is nog in ontwikkeling. In 2015 was het voornamelijk van belang de Wmo te leveren en door te geven wat er speelde, en was nog niet ‘opgevallen’ dat toezicht ook in de wet stond. ‘Deels is dat bij de GGD belegd, in andere regio’s is het anders. Per subregio zijn er accenten in wat de GGD bezoekt en in het volume daarvan.’ GGD Noord- en Oost-Gelderland onderzoekt calamiteiten en houdt preventief toezicht op kwaliteit.

‘Daar ligt ook de keuze van de gemeente: er zijn honderden voorzieningen in de regio. Je kunt er jaarlijks vijf of tien bezoeken. Hoe meer bezoeken gemeenten willen, des te meer budget nodig is.’ Welke bezoeken de GGD aflegt, wordt deels bepaald op basis van signalen, deels op risico- inschatting. ‘De gemeente geeft ons de opdracht. Een gemeente kan zorgboerderijen geen risicovolle aangelegenheid vinden. Als een gemeente besluit er een bedrag voor uit te geven, moet je bepalen welke voorzieningen in aanmerking komen. Dit staat los van calamiteiten of ernstige signalen. Dan gaan we sowieso langs.’

Bij Vergeet-me-nietjes is na die signalen krachtig opgetreden. ‘Tegelijkertijd: als er geen signaal is, of een zorgboerderij zit niet in de steekproef, dan is er ook geen toezicht.’ Brethouwer weet niet of het risico bestaat dat de situatie bij andere zorgboerderijen net zo erg is. ‘Het is heel moeilijk om zorgboerderijen te vergelijken en er in het algemeen iets over te zeggen.’ Maar wil men nu terecht meer toezicht? ‘Dat is een ingewikkelde vraag. Toezicht is nuttig, maar geeft een incidenteel beeld. Je kijkt een paar dagen, maar de andere dagen ben je er niet. Het is wel goed om te doen, want je haalt de grote missers eruit.’