Stil verzet door het wijkteam

Zelfredzaamheid, een van de belangrijkste beleidsuitgangspunten van de gedecentraliseerde taken Wmo, Jeugdwet en Participatiewet, is een loos begrip. Er wordt ‘stil verzet’ gepleegd door wijkteammedewerkers. Dat blijkt uit meerjarig, kwalitatief onderzoek.

Nabijheid

Aan de vooravond van die decentralisaties in 2014 is het onderzoeksproject ‘De belofte van nabijheid’ gestart, dat door onderzoekers van de Universiteit van Humanistiek en de Universiteit van Amsterdam in zes gemeenten is uitgevoerd. ‘We zagen een aantal belangrijke veronderstellingen achter het beleid die allemaal samenkwamen in de notie van nabijheid’, vertelt Thomas Kampen, als socioloog verbonden aan de Universiteit van Humanistiek en een van de onderzoekers. ‘Het idee was onder meer dat als professionals dichter bij mensen komen, zij beter maatwerk kunnen leveren. Een andere belofte van nabijheid was dat de professional een beter beeld zou krijgen van het netwerk van mensen, zodat daar vervolgens een beroep op kon worden gedaan.’ Tijdens het project is onder meer gekeken of die aannames klopten. De bevindingen zijn neergelegd in het onlangs verschenen boek ‘De verhuizing van de verzorgingsstaat. Hoe de overheid nabij komt.’

Stil verzet

Uit het meerjarig onderzoek komt maar voren dat er inderdaad sprake is van meer nabijheid en van meer maatwerk. ‘De overheid is nabij gekomen. Mensen vinden het prettig om persoonlijk contact te hebben en om een aanspreekpunt te hebben, zoals iemand uit een wijkteam of een Wmo-consulent’, aldus Kampen. Ook wordt meer maatwerk geleverd, maar niet zoals ‘het beleid’ maatwerk voor ogen had. Maatwerk niet dankzij, maar ondanks het beleid, zo zou je kunnen zeggen. De onderzoekers noemen het ‘stil verzet’ van de wijkteammedewerkers, die vaker zelf lichte hulp en ondersteuning bieden of professionele hulp adviseren en regelen in plaats van een nog groter beroep doen op naasten.

Lastig

Ook komt het regelmatig voor dat professionals het probleem een beetje aanzetten ‘opdat de beoogde oplossing in lijn is met het beleid’, aldus een passage uit het boek; een andere vorm van stil verzet. Op de zelfredzaamheidmatrix wordt met andere woorden gestuurd om uit te komen op een score die in het beleid past. ‘Deze vorm van stil verzet gebeurt vaak via het oproepen van emoties. Omdat zij vanuit hun professionele blik zagen dat er meer zorg nodig was dan een cliënt zelf dacht’, licht Kampen toe.

Sleutelrol

De onderzoekers zetten kanttekeningen bij het begrip zelfredzaamheid. Het neemt in de veranderingen die in de verzorgingsstaat worden doorgevoerd een sleutelrol in. ‘Maar eigenlijk is het een loos begrip’, aldus Kampen. ‘De wet bedoelt eigenlijk: regel het zelf. Maar wat regel je zelf? Als je zelf een oplossing voor je probleem regelt, dan ben je zelfredzaam. Als je daarvoor je netwerk inschakelt, ben je ook zelfredzaam. Maar ook als je zelf professionele zorg regelt, is dat zelfredzaam. Op die manier zegt het eigenlijk niets.’

Zelfredzaamheidmatrix

Het vergroten van de zelfredzaamheid is bij veel gemeenten een belangrijke maatstaf om het succes van het ingezette beleid in kaart te brengen. De zelfredzaamheidmatrix wordt daarbij vaak als meetinstrument gebruikt. Gemeenten kunnen die beter terzijde schuiven, vindt Kampen. ‘Ze moeten kijken naar meerdere criteria op basis waarvan je kunt beoordelen of mensen vooruit gaan in het leven. De kwaliteit van leven zou zo’n maatstaf kunnen zijn, of ontplooiing, of in hoeverre mensen meer vrijheid ervaren. Het moet een waaier van criteria zijn, in plaats van alleen die zelfredzaamheid als maatstaf te nemen.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 19 van deze week (inlog)