Scherp op handhaving

Vorige week ontstond er een onfortuinlijk misverstand. De Nationale Ombudsman had kort voor een debat in de Tweede Kamer over handhaving de suggestie gewekt dat UWV de nieuwe fraudewet onuitvoerbaar vindt. Ik belde hem op en het bleek gelukkig een misverstand, zoals de minister ook de bezorgde woordvoerders in het parlement liet weten.

De nieuwe fraudewet is niet de enige verandering die voor UWV op stapel staat op het terrein van handhaving.

Zo staat in het Regeerakkoord ‘Bruggen slaan’ in 115 maatregelen het financieel en sociaal-economisch beleid van het kabinet uitgestippeld. Mijn oog viel op maatregel 110; soms is bladeren in een tekst echt handig. Maatregel 110 is getiteld ‘Versterking toezicht Belastingdienst, UWV en SVB’. Gauw even verder lezen om te beoordelen of bedoeld is ‘toezicht op UWV’ danwel ‘toezicht door UWV’. Het is het laatste. Indien UWV een overtuigende business case ontwikkelt, zal onze capaciteit worden geïntensiveerd teneinde besparingen op uitkeringslasten te bereiken.

Honderdduizenden mensen krijgen een uitkering via UWV. Denk aan mensen die arbeidsongeschikt (de WIA) of werkloos (de WW) zijn geworden. Het is een groot goed dat wij dergelijke regelingen hebben en houden. De meeste mensen komen niet bij UWV voor hun plezier en willen het liefst zo snel mogelijk weer zelf voor hun inkomen zorgen. Als niet voldoende wordt gecontroleerd en onnodig gebruik van de uitkeringsregelingen niet wordt aangepakt, komt het draagvlak voor de sociale zekerheid in gevaar. Handhaving van de regels is daarom een belangrijke verantwoordelijkheid van UWV. Daar is de hele organisatie bij betrokken. We bepalen in welke mate iemand arbeidsongeschikt is en of dit zo blijft, we controleren op zwart werk en we controleren of een werkzoekende voldoende zijn best doet om weer aan het werk te komen.

Straf en boete opleggen is voor UWV geen doel op zich. Het zou natuurlijk het mooiste zijn als iedereen zich netjes aan de regels houdt, en controle niet nodig is. Het blijkt echter dat de wetenschap dat er controle plaatsvindt op zich al preventief werkt. We vinden handhaving dan ook een logisch onderdeel van ons werk en maken sinds een paar jaar hiervoor een apart jaarplan, waarin wordt beschreven wat we doen om steeds beter te worden bij het handhaven van de regels. In de eerste acht maanden van 2011 hebben we in totaal 30.500 keer financiële kortingen op de uitkeringen toegepast in verband met onvoldoende inspanningen om weer aan het werk te komen. In 2012 is dat aantal in de eerste acht maanden opgelopen naar 37.600.

Goede handhaving begint met het goed uitleggen van de regels aan klanten. Dit is des te belangrijker, omdat de boetes bij overtredingen steeds forser worden en de consequenties voor klanten daardoor steeds groter. De regels en wetten zitten vaak ingewikkeld in elkaar. Ze zijn voor klanten niet altijd gemakkelijk te begrijpen en dat geldt soms ook voor onze eigen medewerkers. Eenvoudigere regels zouden helpen. Ik hoop dat het kabinet bij de uitwerking van de voornemens uit het regeerakkoord hier rekening mee houdt. Dat voorkomt niet alleen overtredingen, maar de uitvoering zal daardoor ook goedkoper kunnen.

Ook is het van belang dat klanten weten dat als zij zich niet aan de regels houden, er consequent wordt opgetreden. Dat werkt preventief. Zonder goede reden niet verschijnen op een afspraak bij een werkcoach of verzekeringsarts wordt niet geaccepteerd. Niet voldoende solliciteren of UWV niet op tijd informeren over relevante wijzigingen in de persoonlijke omstandigheden evenmin.

Handhaving van de regels kost veel inzet van medewerkers en daardoor geld. Door alle bezuinigingen gaat dat soms knellen. Je moet er tenslotte ook voor zorgen dat uitkeringen op tijd betaald worden. We gaan steeds meer de weg op van e-dienstverlening. Dat biedt mogelijkheden efficiënter en beter te werken, bijvoorbeeld bij het controleren van de sollicitatieplicht. Maar de inzet van medewerkers blijft essentieel, zeker bij fraudebestrijding. Tegenover de kosten van handhaving staan wel besparingen, in de vorm van minder onnodige uitkeringen en boeteopbrengsten. Ook bij de handhaving van de regels gaat de ‘kost voor de baat uit’. Het is daarom mooi dat UWV in het recente regeerakkoord wordt uitgedaagd te komen met voorstellen om de handhaving te verbeteren die netto leiden tot besparingen. We pakken de handschoen op!

Bruno Bruins
Meer columns van Bruno Bruins leest u hier.