Actie nodig om achterstandswijken te voorkomen

De slechtste wijken worden steeds slechter, waarschuwt corporatiekoepel Aedes. Uit onderzoek blijkt dat de leefbaarheid van wijken met een hoog gehalte corporatiewoningen onder druk staat. In Rotterdam-Zuid wordt al jaren actief beleid gevoerd om de zwakke wijken er bovenop te helpen. Wat kunnen andere gemeenten daarvan leren?

Vogelaarwijken komen terug
Achterstandswijken in Nederland zijn ‘dichterbij dan ooit’, meldt branchevereniging voor woningcorporaties Aedes. De verschillen tussen goede en slechte wijken worden groter omdat de instroom van mensen met een laag inkomen in wijken met veel corporatiewoningen blijft groeien, terwijl de hogere inkomens die wijken verlaten. ‘Een groot aandeel van deze huurders heeft een beperkte zelfredzaamheid en daar waar zij geconcentreerd samenwonen, staat ook de samenredzaamheid onder druk’, concludeert het rapport. Als er niet wordt ingegrepen, komen de Vogelaarwijken terug, waarschuwt Aedes-bestuurslid Hester van Buren.

Diverse oorzaken
‘Dat is het gevolg van beleid’, aldus een van de onderzoekers. Onder druk van rijksbeleid is sociale huur steeds meer voorbehouden aan kwetsbare groepen. Woningcorporaties zijn zich ook meer gaan focussen op de ‘kerntaken’ - de beschikbaarheid, betaalbaarheid en kwaliteit van woningen - en hebben minder aandacht voor een integrale wijkaanpak. Maar ook veranderingen in de zorg, meer specifiek de extramuralisering en ambulantisering van zorg, spelen een rol. Omdat mensen met een zorgvraag vaker thuis behandeld worden, blijven kwetsbare mensen langer in corporatiewijken wonen. Ten slotte heeft ook de decentralisatie gevolgen gehad: bezuinigingen in het sociaal domein troffen juist de kwetsbare bewoners van corporatiewijken.

Triest verhaal
Vogelaarwijken bestaan niet meer, maar met het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ) wordt al sinds 2012 actief gewerkt aan het verbeteren van de meest kwetsbare wijken van Rotterdam-Zuid. ‘Waar in de rest van het land het wijkenbeleid is stopgezet, heeft Rotterdam-Zuid wel de gelegenheid gekregen om met nieuw beleid aan de slag te gaan’, vertelt Marco Pastors, directeur van het NPRZ. En dat heeft zijn vruchten afgeworpen, meent Pastors: ‘Zo’n triest verhaal zoals in dat rapport, dat zul je hier vandaan niet zo snel horen’.

Publiek kapitaal
Socioloog Erik Snel, verbonden aan de Erasmus Universiteit en de Kenniswerkplaats Leefbare Wijken, ziet de trend die het Aedes-rapport beschrijft ook terug in Rotterdam: ‘We zien dat het publieke kapitaal van wijken is afgenomen.’ Met publiek kapitaal doelt hij op voorzieningen als scholen, bibliotheken en verenigingen. Maar niet alle zwakke wijken gaan achteruit, benadrukt Snel. Er zijn in het NPRZ-gebied zowel 'opklimmende wijken' (zoals de Afrikaanderwijk) als 'vergeten wijken' (zoals de Tarwewijk), bleek uit onderzoek van Platform 31.

Weg omhoog
Pastors spreekt dat niet tegen. Toch ziet hij op bepaalde maatstaven positieve resultaten: kinderen in Rotterdam-Zuid hebben de achterstand op het gebied van CITO-scores ten opzichte van de andere grote steden bijvoorbeeld gehalveerd. Ook is de uitstroom uit de bijstand in Rotterdam-Zuid hoger dan elders. ‘Ondanks de landelijke trend hebben wij in een aantal wijken toch wel de weg omhoog gevonden.’

Plantenbakken
Die focus op werk en onderwijs vindt Pastors belangrijk. ‘Als ik zelf in een probleemwijk woonde, zou ik ook meer hebben aan een ambtenaar die zegt “Hoe gaat het met de kinderen? Hoe gaat het met werk?”, dan iemand die zegt “We gaan iets leuks doen met de buren en we gaan het eens hebben over plantenbakken.”’

Meer lesuren
Gemeenten die zich zorgen maken om de achteruitgang van corporatiewijken, kunnen volgens Pastors het best beginnen bij onderwijs. ‘Eerst ga je zorgen dat je kinderen meer uren les aanbiedt. Dat is een hele goedkope interventie met veel effect.’ Daarna kan het pakket aangevuld worden met afspraken met werkgevers om de werkgelegenheid te stimuleren. Op het gebied van wonen, kun je op de korte termijn vestigingseisen stellen voor nieuwkomers, zoals in de Rotterdamwet geregeld is, en op de lange termijn aan een betere woningvoorraad werken. ‘Als je iets met je zwakke wijken wil, zou je eens goed naar de aanpak van het NPRZ moeten kijken.’