Regeling eigen bijdrage Wmo moet op de schop

De eigen bijdrage-regeling in de Wmo is ingewikkeld en tegenstrijdig. Gemeenten kunnen niet of nauwelijks aan hun wettelijke taak voldoen om hun burgers te informeren over de financiële gevolgen van een Wmo-toekenning. Net zoals bij het ingewikkelde pgb-trekkingsrecht worden burgers de dupe. Het systeem moet op de schop.

Voortouw

Dat stelt de Nationale Ombudsman in zijn vandaag verschenen rapport ‘Een onverwacht hoge rekening’. Gemeenten krijgen van de rijksoverheid taken toebedeeld, maar niet de handvaten om de taken fatsoenlijk uit te voeren, concludeert de Nationale Ombudsman in zijn onderzoek onder 282 gemeenten. Daarin stond de vraag centraal hoe gemeenten burgers informeren over de hoogte van de Wmo-eigen bijdrage. Rijk, gemeenten en het CAK moeten gezamenlijk met oplossingen komen om het systeem uitvoerbaar te maken. Verantwoordelijk staatssecretaris Van Rijn (Wmo, PvdA) moet hierin het voortouw nemen.

Duidelijkheid

Een aangepast systeem moet er toe leiden dat burgers, voordat zij van een Wmo-voorziening gebruik gaan maken, precies weten wat ze daar zelf financieel aan moeten bijdragen. ‘Alleen dan kunnen zij zich voorbereiden op de financiële consequenties of vooraf een weloverwogen keuze maken om de geboden ondersteuning zelf te bekostigen of ervan af te zien. Ook hebben zij deze informatie nodig om − indien gewenst − tijdig tegen de toekenningsbeschikking in bezwaar te gaan’, aldus de Ombudsman in zijn rapport.

Kostprijs

Dat kan nu niet, stelt de Ombudsman. ‘Enerzijds verstrekken gemeenten − omwille van eigen overwegingen of belangen − niet altijd de informatie die nodig is om de eigen bijdrage te berekenen (productcode en kostprijs van de voorziening). Anderzijds zijn zij beperkt in het verstrekken van deze informatie vanwege het feit dat zij niet over de inkomens- en vermogensgegevens beschikken.’ Gemeenten verwijzen vaak naar het rekenprogramma op de website van het CAK, maar die is ingewikkeld, stellen burgers. In de toekenningsbeschikking van de gemeente staat evenmin de hoogte van de eigen bijdrage. Als burgers bij het CAK aan de bel trekken, worden zij naar de eigen gemeenten verwezen. Gemeenten verwijzen burgers vaak weer terug naar het CAK, schetst de Ombudsman in zijn rapport.

Onaangenaam verrast

Per saldo informeren gemeenten hun burgers niet of nauwelijks over de (hoogte van de) eigen bijdrage die zij voor een Wmo-maatwerkvoorziening moeten betalen. Mensen werden vorig jaar dan ook onaangenaam verrast door vaak onbegrijpelijk hoge rekeningen die maanden nadat de ondersteuning was geleverd, in de bus viel. Volgens de Ombudsman gaven sommige burgers aan de rekening niet te kunnen betalen en hun zorg noodgedwongen te hebben stopgezet. Dat bleek eerder ook uit onderzoek door Binnenlands Bestuur en Ieder(in) naar de gevolgen van het eigen bijdragebeleid van gemeenten. De Ombudsman vindt het een ‘verontrustende ontwikkeling’ dat burgers afzien van zorg omdat zij de Wmo-eigen bijdrage niet meer kunnen betalen.

Te ingewikkeld

De systematiek van berekeningen en codering is volgens gemeenten te ingewikkeld. De Ombudsman onderschrijft dit. Net als bij het systeem van het pgb-trekkingsrecht is rondom de inning van de eigen bijdrage gekozen ‘voor een complex systeem van ingewikkelde overeenkomsten en financiële stromen waarop gemeenten, zorgaanbieders en de burger (en het CAK in mindere mate) niet altijd berekend blijkt te zijn’, meent de Ombudsman. Ook is het eigen bijdrage-stelsel, net zoals bij het systeem van het pgb-trekkingsrecht, 'opgeknipt' in meerdere onderdelen en belegd bij verschillende instanties. ‘De deelverantwoordelijkheid heeft het risico in zich dat de burger van het kastje naar de muur wordt gestuurd, omdat geen instantie zich geheel verantwoordelijk voelt voor het product en de fouten, die daarin kunnen zitten.’

Toekenningsbeschikking

Gemeenten moeten alles in het werk stellen om de burgers over de hoogte van de eigen bijdrage te informeren, vindt de Ombudsman. De hoogte van de tarieven van de aangevraagde ondersteuning moet al tijdens in het keukentafelgesprek worden genoemd en in de toekenningsbeschikking komen te staan. Daarnaast moeten gemeenten burgers financieel bijstaan. ‘Hierbij moet niet alleen worden gekeken naar de minima, maar ook naar burgers met middeninkomens die financieel niet met de nieuwe regeling uit de voeten kunnen.’