Staatscommissie discriminatie: overheid moet volledige dienstverlening doorlichten

De Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme roept de Nederlandse overheid op tot een proactieve en structurele aanpak van discriminatie in de publieke dienstverlening. In een brief aan de Tweede Kamer en aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) schrijft de commissie dat er nu door de overheid vooral reactief wordt opgetreden.

Staatscommissie

De staatscommissie is op verzoek van de Tweede Kamer ingesteld om onderzoek te doen naar discriminatie en racisme in Nederland. In het briefadvies aan de Tweede Kamer schrijft de commissie dat er de afgelopen jaren talloze pijnlijke gevallen van discriminatie van burgers door de Nederlandse overheid naar buiten zijn gekomen. De kinderopvangtoeslagaffaire is daarvan de bekendste, maar is volgens de commissie onderdeel van een breder patroon.

Incidenten? Patroon

‘Denk bijvoorbeeld aan de indirecte discriminatie van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) bij de controle op de uitwonendenbeurs, of de omstreden wijkgerichte aanpak van fraude door de Landelijke Stuurgroep Interventieteams (LSI) die in 2024 is stopgezet na kritisch onderzoek.’ Patronen van discriminatie en racisme zijn structureel aanwezig in de uitvoering van publieke taken en diensten.

Effectiviteit dienstverlening

De overheid schiet dus zelf tekort in het naleven van de grondwet. Dit zorgt niet alleen voor enorm schrijnende situaties die diepen sporen nalaten in mensenlevens, ook ondergraaft discriminatie de kwaliteit en effectiviteit van de publieke dienstverlening. De hersteloperaties voor de eerder genoemde affaires kosten enorm veel geld en tijd en de commissie voorspelt dat er nog meer van deze affaires komen als de overheid haar handelen niet ingrijpend aanpast.

Proactief

De staatscommissie komt met drie adviezen. Allereerst moeten publieke dienstverleners en gemeenten zelf proactief aan de slag gaan om hun dienstverlening te analyseren. Op dit moment zijn ze nog veel te afwachtend. De afgelopen periode is er door de commissie een instrument ontwikkeld waarmee overheden dienstverleningsprocessen kunnen controleren op eventuele risico’s op discriminatie.

Instrument

De gemeente Arnhem, de Douane en DUO waren betrokken bij de ontwikkeling van het instrument. Op 13 februari verschijnt er een rapportage over de eerste resultaten. De VNG en het Netwerk Publieke Dienstverleners kunnen een belangrijke voortrekkersrol spelen bij het verspreiden van het gebruik van het instrument, zo staat in het briefadvies.

Politiek ook verantwoordelijk

Het rijk wordt daarnaast met klem geadviseerd om de aanpak van discriminatie onderdeel te maken van de bestaande programma’s gericht op de versterking van publieke dienstverlening.  Het derde advies is aan Kamerleden en bewindspersonen gericht. Zij moeten volgens de commissie ‘in woord en daad verantwoordelijkheid nemen voor een cultuur die meer op leren is gericht en minder op afrekenen.’