Advertentie
sociaal / Nieuws

Lokale muiterij tegen Haagse regels

Wethouders zetten ongehoorzaamheid in als middel om een doorbraak in de landelijke wetgeving te forceren. Eindhovens wethouder Renate Richters ziet haar lokale experiment echter niet zozeer als muiterij, maar juist als het ‘gewone werk’ dat nodig is om haar inwoners te ondersteunen.

27 december 2021
Den-Haag-Hofvijver.jpg

Steeds meer gemeenten zoeken met eigenwijze experimenten de grenzen op van de Participatiewet. Wethouders zetten ongehoorzaamheid in als middel om een doorbraak in de landelijke wetgeving te forceren. Eindhovens wethouder Renate Richters ziet haar lokale experiment echter niet zozeer als muiterij, maar juist als het ‘gewone werk’ dat nodig is om haar inwoners te ondersteunen. 

Zoektermijn
‘Onacceptabel’ vond staatssecretaris Dennis Wiersma (Sociale Zaken & Werkgelegenheid) het besluit van de gemeente Utrecht. ‘Tegen de wet ingaan is nooit de oplossing’, liet hij weten aan de Volkskrant. Wiersma reageerde op de aankondiging van wethouder Linda Voortman (werk en inkomen, GroenLinks) dat Utrechtse jongeren voortaan niet meer eerst vier weken naar werk hoeven te zoeken voordat ze in aanmerking komen voor een bijstandsuitkering. Voortman legde uit dat kwetsbare jongeren vanwege de verplichte zoektermijn uit beeld raken, dat ze zich soms in de schulden steken of ‘het verkeerde pad’ op gaan. Maar dat vond Wiersma geen reden om de regels van de Participatiewet, die de zoektermijn voor jongeren tot 27 jaar voorschrijft, aan de laars te lappen.

Paddenstoelen
Utrecht is niet de enige gemeente die met lokaal bijstandsbeleid de randen van de wet opzoekt. Sterker nog: de eigenwijze experimenten springen als paddenstoelen uit de grond. Alleen al de afgelopen drie maanden kwamen er, naast Utrecht, nog vier andere opmerkelijke voorbeelden voorbij – hoewel de staatssecretaris daar niet zo fel op reageerde als in het geval van Utrecht.

Vertrouwen
Zo lanceerde de gemeente Eindhoven begin oktober een uniek experiment genaamd het Bouwdepot, opgezet door Stichting Zwerfjongeren Nederland. Daarbij krijgen dertig kwetsbare jongeren tussen 18 en 21 jaar een uitkering ‘vanuit vertrouwen’. De aanpak moet voorkomen dat deze jongeren vast komen te zitten in schulden of dakloosheid. Staatssecretaris Wiersma vindt het weliswaar een sympathiek en interessant project, maar of het wettelijk is toegestaan moet nog worden uitgezocht. Wiersma laat de landsadvocaat onderzoek doen naar die vraag. Gemeenten mogen namelijk geen lokaal inkomensbeleid voeren dat tegen de Participatiewet ingaat. En het is mogelijk dat deze aanpak schuurt met een aantal principes van de Participatiewet. Inkomsten uit werk worden niet ingehouden op de uitkering, en er is geen plicht om direct op zoek te gaan naar werk.

Samenwonen
Daarnaast liet de gemeente Amsterdam weten de bijverdienpremie (een bonus voor bijstandsgerechtigden met een bijbaan) die sinds maart van dit jaar geldt, door te zetten tot eind 2023. Ook dat zou in strijd met de Participatiewet kunnen zijn – de bijverdienpremie is weliswaar toegestaan, maar alleen als tijdelijke bonus, niet als structureel inkomensbeleid. In Tilburg mogen bijstandsgerechtigden binnenkort samenwonen ‘op proef’ zonder korting op de uitkering, ook een tijdelijke uitzondering op de gebruikelijke regels. In onder andere Groningen en Amsterdam is er interesse om een soortgelijke proef op te zetten. En Rotterdam werkt aan een pilot waarbij jongeren van 21 tot 27 jaar worden vrijgesteld van de kostendelersnorm – wat betekent dat ze bij iemand met een bijstandsuitkering kunnen inwonen zonder dat dat gevolgen heeft voor de hoogte van de uitkering.

Vooruit geschoven
Waar komt die ambtelijke ongehoorzaamheid vandaan? Volgens wethouder Carine Bloemhoff (werk en participatie, PvdA) van Groningen heeft dat vooral te maken met groeiende onvrede over de Participatiewet, die veel gemeenten te streng en rigide vinden. Bovendien worden gemeenten steeds ongeduldiger. De gemeente Groningen, die meedeed aan een landelijk bijstandsexperiment en een pilot met zogenaamde basisbanen heeft opgezet, pleit al lang voor een versoepeling van de regels en een verruiming van het budget voor de Participatiewet. Het is immers al twee jaar geleden dat het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) een vernietigend rapport uitbracht over die wet. En iets daarna kwamen de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en de commissie-Borstlap met adviezen die vergaande implicaties hadden moeten hebben voor de inrichting van het arbeidsmarktbeleid. ‘Maar het wordt al twee jaar vooruit geschoven’, zegt Bloemhoff. ‘Eerst zei het ministerie: dat is een politieke keuze, en er zijn bijna verkiezingen. Daarna was het maandenlang wachten op een nieuw kabinet.’

Tekst loopt door onder afbeelding.
Afbeelding
Wethouder Renate Richters bij de kick-off van het Bouwdepot in Eindhoven.

Maatwerk
Jeugdwethouder Renate Richters (GroenLinks) in Eindhoven vindt het experiment in haar gemeente geen kwestie van muiterij tegen het rijk. Het is juist een logisch, vanzelfsprekend onderdeel van de uitvoering van de gedecentraliseerde taken die gemeenten hebben gekregen. ‘We zijn verantwoordelijk voor verschillende wetten’, legt Richters uit, ‘de Participatiewet, de Jeugdwet en de Wmo [Wet maatschappelijke ondersteuning, red]. Bij de laatste twee word je aangemoedigd om maatwerk te leveren, om rekening te houden met omstandigheden. De Participatiewet is meer controle gedreven. Dat conflicteert soms.’

Weerstand
Met andere woorden: de uitvoering van de ene wet leidt tot een overtreding van de andere. Richters wijst op het Actieprogramma Dak- en Thuisloze Jongeren van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). ‘Wij geven invulling aan vrijwel elk doel in dat actieplan. Eigenlijk is dit het gewone werk, de manier waarop we het zouden moeten doen. Daartoe heeft het ministerie ons uitgedaagd.’ Maar de uitvoering van een opdracht van het ene ministerie (VWS) zorgt voor weerstand bij een ander departement (Sociale Zaken en Werkgelegenheid, die verantwoordelijk is voor de Participatiewet).

Grenzen opzoeken
In het Actieprogramma Dak- en Thuisloze Jongeren wordt bijvoorbeeld gesproken over ‘helpende regels’. ‘Geen enkele jongere wordt dak- en thuisloos als gevolg van tekortschietende (uitvoering van) regels’, valt te lezen. Toch wordt het Eindhoven door Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) niet in dank afgenomen dat de gemeente iets probeert te doen aan ‘tekortschietende regels’. Ook is het opvallend dat de staatssecretaris van SZW kritisch is over het Bouwdepot-experiment, terwijl de collega’s van VWS subsidie verleenden aan een eerdere pilot met precies dezelfde methode. Richters: ‘Of ik continu de grenzen aan het opzoeken ben? Ik vind dat ik op Jeugd en Wmo precies doe wat er wordt gevraagd. Ik wil dat deze jongeren volwaardig inwoner van Eindhoven kunnen zijn. Ik vind dat niet zo enorm grensverleggend.’ 



UPDATE
Het coalitieakkoord van het kabinet Rutte IV was nog niet verschenen toen de laatste hand werd gelegd aan dit artikel. Het nieuwe kabinet lijkt op een aantal punten tegemoet te komen aan de wensen van gemeenten. Zo wordt de leeftijdsgrens van de kostendelersnorm verhoogd naar 27 jaar en worden de bijverdiengrenzen voor bijstandsgerechtigden verruimd. Toch blijven gemeenten kritisch. Stedennetwerk G40 vindt dat het pleidooi om de Participatiewet te herzien uiterst mager is opgepakt door de nieuwe coalitie. Er is slechts een ‘kleine stap’ gezet, klinkt het. Het blijft onduidelijk of gemeenten basisbanen mogen creëren of dat de regeringsplannen voor extra beschutte werkplekken dit juist onmogelijk maken. Het gereserveerde bedrag van 500 miljoen euro voor de hervorming van de arbeidsmarkt en de extra inzet in re-integratie is ‘een start, maar zeker niet voldoende om tot een noodzakelijke nieuwe aanpak te komen.’



Lees een uitgebreidere versie van dit artikel in Binnenlands Bestuur nummer 24.

Reacties: 6

U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.

per / gepensioneerd
Ik zie als vrijwilliger dagelijks burgers voorbijkomen bij het werkplein die met deze wet te maken krijgen. Je ziet na een tijd gewoon een extremisme houding en verharding optreden bij deze mensen tegenover de staat ,gemeente en hun medeburgers.
H. Wiersma / gepens.
Wiersma (SoZa) zal -waar nodig- snel moeten ingrijpen anders gaat de uitvoering van de Participatiewetgeving in sommige gemeenten uit de hand lopen..
Mw. A.T,C.W. Rommen van der kroft / afgekeurd 80-100%/ex-mantelzorger
De participatie-wet is gewoon een ordinaire bezuiniging op de zwakkeren in de maatschappij. Het treft vooral chr.zieken, wao-ers met een te lage uitkering, ouderen, gehandicapten. Mensen die kansloos zijn mbt een baan, zelf ben ik 80-100% afgekeurd voor al het werk. Maar heb een lage wao-uitkering, omdat ik destijds minder ben gaan werken om voor mijn mv-geh.broer en dochter te zorgen. Niet wetende dat ik zelf ook invalide zou raken en alleenstaand. Na het overlijden van mijn partner, kreeg ik te maken met een zorgrel. in de anw. Diverse onderzoeken moest mijn broer ondergaan en gesprekken zover dit mogelijk was bij de GGD/GGZ je zou toch de kluit kunnen belazeren. Zelf mocht ik ook mijzelf laten onderzoeken, en moesten ze het uwv gelijk geven. Mijn uitkeringspercentage bleef gelijk, en mijn broer was inderdaad mv.gehandicapt. Op dat moment werd die al 12 jaar door mij en mijn partner(tot zijn overlijden) verzorgd met behulp van thuiszorg. De zorgrelatie staat gelijk aan de participatie-wet, in 2015 is mijn broer overleden. En zijn mijn dochter en ik doorgegaan voor de participatie-wet, veranderde niet veel de korting bleef hetzelfde..plus nog een extra belastingkorting er bovenop 2 uitkeringen 1 met en 1 zonder heffingskorting. dus geen €695,= maar €640,= pm Mijn dochter is zelf ook ernstig chr.ziek en werkt hierdoor gewoon minder uren pw. wat ook resulteert in minder loon. Eigen woning wil niet lukken wachttijd 18-22 jaar voor een starter, dus ze heeft nog wat jaren te gaan. Dit geld ook voor jongeren dus die leeftijd verhogen tot 27, als ze geluk hebben dan krijgen ze een woning worden ze uitgeloot. En zodra ze 27 zijn staan ze weer op straat en kunnen ze weer bij hun ouders wonen. Daarbij als de ouder komt te overlijden staan ze weer op straat. Leuk dat de regering komt met de leeftijd verhogen tot 27 jaar, echter voor degene die ouder dan 27 jaar zijn..... de ouders huur wordt verhoogd omdat het ibkomen vd het kind wordt meegerekend, huurts wordt sterk verminderd of je raakt het zelfs kwijt. Je zoon/dochter draait op voor al je zorgkosten en de extra zorgkosten, en samen raak je in de schulden om er nooit meer uit te komen. Maar dat zal Rutte een worst wezen, bij mij in de straat 4 bewoners naast elkaar allemaal gehandicapt en zorgbehoevend allemaal lopen we bij de voedselbank. Als een van ons komt te overlijden staan onze zoons en dochters op straat. Goed geregeld. Mw, Rommen vd Kroft
Wil Driessen / Vrijwilliger FNV
De regering heeft er alleen problemen mee als gemeenten de participatiewet voor de uitkeringsgerechtigden positief uit leggen. Als gemeenten de participatiewet misbruiken om mensen voor hun bijstandsuitkering voor commerciële bedrijven te laten werken is er geen reactie van de regering, ook niet toen de inspectie van het miniserie van sociale zaken en werkgelegenheid constateerde dat klantmanagers niet controleren of het werk dat door de bijstandsuitkeringsgerechtigden gedaan wordt additioneel is.
H. Wiersma / gepens.
Voor experimenten in sociale wetgeving is alleen plaats met door het ministerie goedgekeurde experimenten. Zonder die toestemming wordt het 'het wilde westen' en dat is helemaal niet in het belang van deze sector (denk o.a. het ontstaan van ongewenste sociale mobiliteit, uit de hand lopende kosten e.d.). Gemeenten behoren zich daarom gewoon aan de spelregels te houden en er geen politieke speelbal van te maken, dit juist in het belang van en de instandhouding van goede sociale wetgeving. Bestuurders die toch anders (willen) handelen kunnen het beste door de gemeenteraden worden terug gefloten.
Mark Rothuizen / Programmeur
Als je jarenlang als Rijksoverheid experimenten tegenhoudt of uitkleedt (kan me nog een paar experimenten met flinke voorwaarden herinneren die gedoemd waren te mislukken), dan kan je verwachten dat gemeenten op een gegeven moment niet meer doen wat je vraagt. En dan loop je dus achter de feiten aan. Goede ontwikkeling.
Advertentie