Opleiden: Meer voor minder

Opleiding en scholing voor ambtenaren was een prachtige markt. Maar in 2010 kwam de klad erin. De gemeenten houden de hand op de knip, nadat zij jaren veel meer dan begroot hebben uitgegeven aan de scholing van hun personeel. De aanbieders van cursussen en opleidingstrajecten vechten om elke euro. En de gemeenten? Voor hen is er een wereld te winnen, vooropgesteld dat zij zich er in verdiepen waaraan zij het budget nu eigenlijk besteden.

 

Uit het sociaal jaarverslag Rijk 2009 blijkt dat de gemiddelde opleidingsuitgaven 1410 euro per fte bedragen. Bij het Rijk wordt 2,7 procent van de loonsom vrijgemaakt voor opleiding en ontwikkeling, bij gemeenten ligt dat gemiddelde op 2,1 procent. Dat komt naar voren uit de Monitor O&O beleid Gemeenten, een deze maand gepubliceerd onderzoek van het A+O fonds Gemeenten. Aan het onderzoek deden 291 gemeenten mee. Belangrijke kanttekening is dat het terugblikt op een jaar (2009) waarin de economische crisis zich nog niet in volle omvang liet gelden in de publieke sector. De meeste gemeenten verwachtten dat hun budgetten op peil zouden blijven, maar er zijn tekenen dat de bezuinigingen daar een flinke streep door halen. Inmiddels, zo zal blijken uit eigen onderzoek, waait ook in de gemeentehuizen een gure wind: er wordt gesneden in scholingsbudgetten en opleidingsinstituten ontslaan docenten (zie artikel Academies in ademnood).

 

Het veranderende economische tij ten spijt geeft, het A+O fonds onderzoek toch een aardige inkijk in de omvang van de (bij)scholing van ambtenaren en vooral in de wijze waarop die tak van sport is georganiseerd, of juist niet. Van enige strategie en planning blijkt weinig sprake, doelen ontbreken vaker dan dat ze zijn gesteld (zie artikel Gemeenten missen zicht op uitgaven scholing).

 

Eerst maar eens terug naar de uitgaven voor scholing. In het bedrijfsleven was het opleidingenbudget volgens het meest recente onderzoek van bureau NIDAP vorig jaar gemiddeld 3,4 procent van de bruto loonsom. Dat onderzoek is gebaseerd op een steekproef onder vijfhonderd HR-managers van organisaties met meer dan honderd medewerkers. De overheid investeert aanzienlijk minder in het eigen personeel. Zoals geconstateerd, liggen de opleidingsuitgaven bij het Rijk hoger dan bij gemeenten. Een bevestiging overigens van wat al lang bekend was. Vandaar ook dat er sinds een paar jaar door de sociale partners aan wordt getrokken deze op decentraal niveau op eenzelfde peil te brengen.

 

Het verschil dat uit die recente cijfers blijkt, verdient volgens George Evers projectmanager bij het A+O fonds Gemeenten, een belangrijke nuancering. ‘Het onderzoek geeft aan dat veel gemeenten samenwerken, bijvoorbeeld door gezamenlijk opleidingen in te kopen. Dat werkt kostenbesparend, waardoor je met een besteding van 2,1 procent van de loonsom aan scholing misschien wel hetzelfde, of meer, bereikt dan met een besteding van 2,7 procent. Zo’n getal zegt niet alles. Je moet meer kijken naar de feitelijke activiteiten: wat gebeurt er met het geld’.

 

Wanneer de uitgaven aan opleiding en ontwikkeling worden gerelateerd aan de totale loonsom, blijkt dat grote gemeenten een lager percentage besteden dan gemeenten met minder dan 100.000 inwoners. Dat kan volgens de onderzoekers betekenen dat grote gemeenten minder investeren in O&O. Maar het kan ook betekenen dat het beleid van grote gemeenten kostenefficiënter is. Een laatste mogelijkheid is dat het gemiddelde loon per werknemer in grote gemeenten hoger is, terwijl er per werknemer net zoveel wordt besteed aan opleiding en ontwikkeling. 

 

---

Ouderen amper in de schoolbanken

 

Naarmate medewerkers langer in dienst zijn bij een gemeente, neemt het percentage dat scholing volgt af. Circa 42 procent van het personeel dat 20 jaar of langer bij de huidige gemeente heeft gewerkt, heeft geen scholing gevolgd in 2009. Het aandeel werknemers ouder dan 54 jaar dat scholing heeft gevolgd is 58 procent, terwijl dit percentage bij andere leeftijdscategorieën boven de 70 procent ligt. De uitkomst baart het A+O fonds zorgen.

 

Stilstand

 

‘Dit onderzoek brengt voor het eerst hard in kaart dat nauwelijks wordt geïnvesteerd in de scholing van oudere medewerkers’, zegt George Evers. ‘Zorgwekkend, want stilstand is achteruitgang. Het is niet goed voor de productiviteit van de organisatie, maar ook niet voor de medewerker die nog tot 65, of straks 67 door moet. Als werknemer is het goed als je voortdurend wordt uitgedaagd. Dat kan door te blijven leren.’ Het onderzoek geeft overigens aan dat het niet alleen de schuld is van de werkgever dat oudere werknemers amper in de schoolbanken te zien zijn. Gevraagd naar de reden waarom ze dat niet doen, geeft bijna één op de vijf respondenten aan dat ze daarvoor te oud zijn. ‘Die motivatie deugt natuurlijk niet’, zegt Evers.

 

---

Voor de crisis: geen hand op de knip

 

Budgetten die met 25 procent werden overschreden en de gemeenten gaven geen krimp. Vooral grote gemeenten besteden meer dan geraamd: de vier grote steden in 2009 gemiddeld 3 miljoen euro. Onderzoek van het A+O fonds Gemeenten, Monitor O&O beleid gemeenten brengt de overschrijdingen aan het licht. Het gemiddelde begrote bedrag voor opleidingen in 2009 was ongeveer 314.500 euro per gemeente.

 

Uit de benchmark van het A+O fonds blijkt dat er in dat jaar per gemeente uiteindelijk 391.000 euro aan opleidingen is uitgegeven. Waar in 2009 per werknemer 986 euro aan scholingskosten was begroot, is in werkelijkheid 1014 euro uitgegeven. Per fte komt dat volgens de onderzoekers van bureau Ecorys zelfs neer op 1164 euro per jaar. George Evers, namens het A+O fonds projectleider van het onderzoek, heeft geen verklaring voor de geconstateerde overschrijding. ‘Het is voor het eerst dat we dit hebben onderzocht. Naar een verklaring hebben we niet gevraagd’, zegt hij.

 

---

Twee op drie gaat naar school 

 

Gemeenten van 10.000 tot 20.000 inwoners hebben een relatief hoog aandeel werknemers dat scholing heeft gevolgd in 2009 (77%). Dit percentage ligt boven het gemiddelde van 68 procent. De kleinste gemeenten hebben een relatief laag aandeel werknemers dat scholing volgt (60%). Ruim tweederde van het gemeentepersoneel heeft scholing gevolgd in 2009. Ongeveer 10 procent heeft reguliere scholing gevolgd – leidend tot een (v)mbo (23%), hbo (43%) of universitair niveau (25%), postdoctoraal (4%). De meeste reguliere opleidingen werden op hbo niveau gevolgd(43%). Niet regulier: 58 procent.