Op grote schaal vrijheidsbeperking in open jeugdzorg

Jeugdzorginstellingen zetten op grote schaal onrechtmatig vrijheidsbeperkende maatregelen in bij reguliere jeugdzorg. Dat blijkt uit onderzoek door de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. Jeugdzorgaanbieders geven aan geen alternatieven te hebben voor jongeren met een complexe hulpvraag, nu de gesloten jeugdzorg wordt afgebouwd.

Afbouw gesloten jeugdzorg

De gesloten jeugdzorg, ook wel JeugdzorgPlus, wordt op dit moment afgebouwd. Het streven is dat er in 2030 geen gesloten plaatsingen meer zijn. Het aantal jongeren in de gesloten jeugdzorg neemt al jaren af: van 1.719 in 2018 naar 983 in 2022. Vorige zomer stond te teller op 504 jongeren; afgelopen najaar waren dat er 480.

Geen alternatief

Uit onderzoek door de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd onder 80 jeugdzorginstellingen blijkt dat zij worstelen met de nieuwe situatie waarin zij geen gesloten jeugdzorg mogen toepassen. Er is in wezen nog geen alternatief voor die jongeren die voorheen in een gesloten setting hulp kregen, en de inspectie stelt dat de basisvoorwaarden daarvoor ook ontbreken. De complexiteit van de problematiek in de open jeugdzorg neemt toe, nu voor deze jongeren de gesloten jeugdzorg geen optie meer is.

Basisvoorwaarden

Om deze groep jongeren de juiste hulp zonder inzet van vrijheidsbeperkende maatregelen te kunnen bieden is namelijk op zijn minst kleinschaligheid, voldoende vakbekwame medewerkers, een stabiel team en geschikte woonvoorzieningen noodzakelijk. Maar die basisvoorwaarden zijn er volgens de inspectie niet altijd. Daarnaast ontbreekt het aan kwaliteitseisen voor passende hulp aan jongeren met een complexe hulpvraag buiten de gesloten jeugdhulp.

Onwettelijke maatregelen

Het resultaat is dat instellingen toch vrijheidsbeperkende maatregelen inzetten, terwijl ze dit wettelijk gezien helemaal niet mogen. Van de 80 aanbieders die de inspectie heeft onderzocht zijn er 21 aanbieders die één of meerdere locaties hebben waar gedwongen zorg mag worden ingezet. Alle 59 andere aanbieders geven echter zelf aan ook één of meer vormen van vrijheidsbeperkende maatregelen in te zetten.

Zelfs alsnog opsluiten

Dat varieert van cameratoezicht, tot het doorzoeken van kamers, het vasthouden van jongeren, of het uitvoeren van urinecontrole. Dat zijn allemaal vrijheidsbeperkende maatregelen die niet zijn toegestaan in de open jeugdhulp. 19 aanbieders draaien zelfs de buitendeur van de woning op slot en 7 aanbieders geven aan de kamerdeur van een jongere op slot te doen. 15 aanbieders geven aan gebruik te maken van kamerplaatsing.

Verboden

‘Deze zware vrijheidsbeperkende maatregelen zijn in de open jeugdhulp niet toegestaan’, aldus de inspectie. ‘Insluiting in de eigen kamer is sinds 1 januari 2024 binnen de Jeugdwet ook bij wet verboden in de gesloten jeugdhulp.’ Hoewel aanbieders aangeven dat zij deze maatregelen vaak in overleg met jongeren en ouders inzetten blijft de inspectie dit zien als vrijheidsbeperkend. ‘Jongeren en ouders kunnen immers het idee krijgen dat er geen andere keuze is dan akkoord gaan met deze regels, omdat ze anders worden afgewezen voor verblijf.’

Complexe casussen vallen buiten de boot

Dat raakt een tweede probleem dat de inspectie constateert als gevolg van de afbouw van de gesloten jeugdzorg. Omdat jeugdzorginstellingen werken met uitsluitingscriteria ziet de inspectie dat het tekort in het hulpaanbod voor jongeren met een combinatie van problemen groter wordt. Zij dreigen buiten de boot te vallen omdat er steeds minder instellingen zijn die hen hulp bieden. Van de 80 ondervraagde instellingen sluiten bijvoorbeeld 53 jongeren met verslavingsproblematiek uit.

Niet dekkend

Voor jongeren die naast verslavingsproblematiek bijvoorbeeld ook psychische problemen, agressie, of een verstandelijke beperking hebben is het aanbod beperkt. De inspectie constateert dat het aanbod nu al niet dekkend is, en dat dit tekort steeds groter wordt door het afbouwen van de gesloten jeugdhulp. Er is weinig budget om nieuw aanbod te kunnen ontwikkelen zeggen de aanbieders.