‘De overheid bedoelt het goed, maar kan het niet’

Mensen moeten in de huidige verzorgingsstaat beschikken over te veel ‘instantiekapitaal’: het vermogen om zelf de weg te vinden in de wirwar aan loketten en de juiste houding te tonen tegenover instanties. Dat blijkt uit een onderzoeksmagazine dat onderzoekers van de UvA en HvA donderdag overhandigden aan wethouders van drie grote gemeenten. Wantrouwen van Nederlanders blijkt vaak niet fundamenteel te zijn, maar vooral betrekking te hebben op de capaciteiten van de overheid om te helpen.

De verzorgingsstaat

‘Verzorgingsstaat is een stressfactor geworden’, zo kopte een artikel op de website van Binnenlands Bestuur begin vorig jaar. Onderzoekers Monique Kremer (UvA) en Aisa Amagir (HvA) waren toen nog bezig met het nu gepubliceerde onderzoek. Uit interviews bleek dat veel mensen die afhankelijk zijn van uitkeringen en toeslagen veel moeite hebben met het aanvraagproces, en het voldoen aan alle eisen die daarvoor zijn opgesteld. Inmiddels wordt lokaal op veel plekken gewerkt aan het versimpelen van regelingen, en lijkt de noodzaak iets aan het complexe systeem te veranderen redelijk doorgedrongen.

18 instanties

Zo toonde lector Anna Custers, ook van de HvA, bij een symposium van I&O Research afgelopen november nog aan dat een ‘normaal’ persoon in de bijstand op dit moment al met zo’n 18 verschillende instanties te maken heeft om te krijgen waar die volgens de wet recht op heeft. ‘Het systeem loopt vast, niet alleen omdat burgers het niet meer snappen, maar ook omdat regelgeving zo verweven is dat de instanties zelf niet meer efficiënt kunnen functioneren.’

Juiste houding

Naast dat de complexiteit van het systeem veel kennis, doorzettingsvermogen en geduld vraagt blijkt ook dat mensen die kampen met bestaansonzekerheid afhankelijk zijn van de manier waarop zij de overheid benaderen. ‘Om de weg naar hulp en erkenning te kunnen vinden heb je veel kennis en vaardigheden nodig en moet je bovendien de juiste houding etaleren. Mensen zouden niet zo veel van dit instantiekapitaal nodig moeten hebben om te kunnen dealen met instanties’ aldus Kremer.

'Overheid is niet Den Haag'

Mensen die zich in een dergelijke positie bevinden voelen relatief veel wantrouwen richting de overheid. Het wantrouwen dat zij voelen heeft volgens de onderzoekers weinig te maken met de politiek. ‘Voor mensen is de overheid niet ‘Den Haag’, maar zijn het de vele instanties waar ze in de praktijk mee te maken hebben, zoals de gemeente, het UWV, de Belastingdienst’, licht Amagir toe.’

Geen fundamenteel wantrouwen

'Opvallend is dat de meeste mensen die we interviewden geen fundamenteel wantrouwen hebben. Ze geloven alleen niet dat de overheid hen ziet, en goede hulp kan bieden. De overheid bedoelt het goed, gaven ze aan, maar kan het niet’. In het magazine bieden de onderzoekers bestuurlijk Nederland twaalf handreikingen aan. Het stuk is overhandigd aan wethouders Marjolein Moorman en Rutger Groot Wassink van Amsterdam, Tim Versnel van Rotterdam en Peter Heijkoop van Dordrecht.