‘Nullijn voor gemeenteambtenaren’

Eind deze maand – op 27 maart om precies te zijn – starten de cao-onderhandelingen voor de naar schatting 180.000 gemeenteambtenaren. Volgens de regels van het spel, zijn eerst de vakbonden aan zet en leggen een looneis op tafel. Weinig is echter nog normaal sinds de kredietcrisis Nederland en de rest van de wereld in haar greep heeft. Nog voordat de bonden officieel met hun verlanglijstje zijn gekomen, heeft het College voor Arbeidszaken het antwoord al klaar: ‘Wij gaan voor de nullijn.’

 

Aan het woord is secretaris Hans Schirmbeck van het College voor Arbeidszaken (CvA), de club die namens de VNG zo meteen de onderhandelingen over de collectieve arbeidsvoorwaarden voert met de drie vakbonden. Schirmbeck, die zijn loopbaan begon bij de militaire vakbond AVM en via de Unie BLHP bij de branchevereniging voor ziekenhuizen belandde, volgde begin dit jaar Ina Sjerps op.

 

Helemaal uit de lucht komt het voortijdige ‘tegenbod’ van de gemeentelijke werkgevers natuurlijk niet vallen. Door de economische crisis klinkt alom de roep om loonmatiging. Zelfs voor de vakbonden moet het op de nullijn gaan zitten van de werkgevers geen echte verrassing zijn. Volgens Schirmbeck is er in de voorbije weken daarover ook al ‘contact’ geweest tussen de onderhandelingspartijen.

 

Andere wereld

 

Uitgangspunt voor de nieuwe cao-ronde was aanvankelijk de arbeidsvoorwaardennota die aan het begin van het nieuwe cao-traject eind vorig jaar als discussiestuk van het CvA richting de 441 gemeenten werd gestuurd.

 

‘Sindsdien leven we in een heel andere wereld, in een heel andere tijd’, zegt Schirmbeck. ‘Toen nog gingen de bonden uit van een looneis van 3,5 procent. Dat gaan we niet krijgen. Het is niet langer reëel nu zo’n bod op tafel te leggen. Als je kijkt hoe gemeenten bezig zijn de effecten van de crisis te pareren, mag je er vanuit gaan dat er een reëel besef is wat er aan de hand is. Het gaat nu vooral om behoud van werkgelegenheid in plaats van verbetering van arbeidsvoorwaarden. Je mag er vanuit gaan dat vakbondsleden ook de kranten lezen en weten dat het slecht gaat. De gemiddelde Nederlander verwacht dat de recessie ook voor hem consequenties heeft.’

 

Probleem bij het hanteren van de nullijn is onder andere het enorme contrast dat daardoor op korte termijn ontstaat met de rijksambtenaren. Minister Ter Horst van Binnenlandse Zaken trakteerde de rijksambtenaren in april vorig jaar nog op een inkomensstijging van 3,4 procent dit jaar en 2,9 procent in 2010. ‘De bonden zullen dus vast roepen: “Ja, maar Binnenlandse Zaken dan! Daar kon het toch ook.”

 

Natuurlijk komen de bonden direct met dat argument. Ze zullen hun huid zo duur mogelijk proberen te verkopen. Agnes Jongerius (voorzitter van de FNV, red.) is daar nu al mee bezig. Vanuit haar rol is dat ook begrijpelijk, maar je kunt niet blind zijn voor de omgeving, de omstandigheden.’

 

Waar het om de cao voor rijksambtenaren gaat, sluit Schirmbeck een aanpassing daarvan aan de drastisch gewijzigde omstandigheden niet uit. ‘Ik zou het althans geen rare beweging vinden. Er zijn situaties waarin ook de keizer zijn recht verliest’, zegt hij.

 

Weliswaar liet Ter Horst – als minister verantwoordelijk voor de ambtenarensalarissen – vorige week weten niets van het openbreken van de lopende rijks-cao te voelen, maar dat zegt niet alles. ‘Ze wil, door vast te houden aan wat is afgesproken, zich een betrouwbare werkgever tonen. Dat is goed te begrijpen. Maar als je als kabinet richting werkgevers de oproep doet de nullijn te houden, dan moet je zelf ook erg terughoudend zijn.’

 

De nullijn heeft volgens Schirmbeck in deze barre economische tijden ook zo zijn voordelen. ‘Het is geen afbraak. Je krijgt er inderdaad niets bij, maar de inflatie is ook heel laag (ongeveer 1 procent, red.). Het effect wordt dus beperkt gevoeld.’ En, ander voordeel, het helpt ook tegen wat de VNG-onderhandelaar ‘de knellende solidariteit’ noemt. ‘Als je de pensioenen niet indexeert, maar tegelijkertijd wel de lonen van de werkenden laat stijgen, dan lopen de verschillen in koopkracht snel op.’

 

Nadenken

 

Over de pensioenregeling voor ambtenaren zal het aan een andere onderhandelingstafel moeten gaan. ‘Pensioenfondsen staan er niet goed voor door slecht renderende beleggingen en lage rentes. Door de vergrijzing lopen de kosten bovendien alleen maar op. Dat verplicht tot nadenken. Afstempelen van rechten, dat willen we niet. Een betere optie is later met pensioen gaan. Dat betekent langer doorwerken. De tegenprestatie is evenwel dat je dan aan pensioen krijgt wat je had verwacht.’

 

De moeilijkheid voor Schirmbeck en zijn collega-onderhandelaars is het weinige houvast dat ze dezer dagen hebben. Welke richting stuurt het kabinet op? Komt er een sociaal akkoord? ‘Alles kan zomaar veranderen. Het enige dat we kunnen doen, is verder kijken dan deze onderhandelingen en afspraken proberen te maken voor de langere termijn over bijvoorbeeld langer doorwerken en investeren in inzetbaarheid’, zegt Schirmbeck. ‘Ja nu is de overheid even populair vanwege de relatieve veiligheid die wordt gevoeld en kun je als gemeente zelfs specifieke professionals aantrekken. Maar als de economie aantrekt, komen we weer in de ratrace om de betere medewerker.'

 

‘Nullijn is ondenkbaar’

 

‘Ik had wel verwacht dat de Vereniging van Nederlandse Gemeenten met een nullijn zou komen’, zegt Bert de Haas, caoonderhandelaar bij Abvakabo. ‘Gemeenten voelen zich een voorbeeldsector. Bovendien zitten we in een moeilijke tijd. ‘FNV is niet van plan om de nullijn te omarmen. ‘Vooralsnog houden wij vast aan een looneis van 3,5 procent’, vervolgt De Haas.

 

‘Maar we houden wel in de gaten hoe zaken zich ontwikkelen die hierop van invloed kunnen zijn. Zoals de indexatie van de pensioenen, of mogelijk ingrijpende bezuinigingen op het Gemeentefonds. Misschien dat we tot de conclusie komen dat we onze looneis niet staande kunnen houden. Maar dat wil niet zeggen dat we ook naar een nullijn gaan, dat is ondenkbaar. Stel je voor dat de pensioenen niet meer worden geïndexeerd en dat de lonen ook nog eens worden bevroren, dat zou heel wat betekenen voor de ambtenaren die in deze periode met pensioen gaan. We eisen minimaal behoud van de koopkracht. Dan moet je al gauw aan 1,5 procent erbij denken.’

 

Wat bij de stellingname van Abvakabo meespeelt, is de loonontwikkeling elders bij de overheid. De ambtenaren van de rijkssector hebben een vierjarige cao, waarin de arbeidsvoorwaarden jaarlijks verbeteren. De Haas: ‘In februari is er nog een nieuwe cao bij Defensie afgesloten. Daar gaan de medewerkers er 2,5 procent op vooruit. We moeten niet hebben dat de lonen van de ambtenaren onderling te veel uiteen gaan lopen.’

 

Een versobering bij de hele overheid, zou ook een offer van de rijksambtenaren vragen. Maar dat de rijks-cao hiervoor wordt opengebroken, is ondenkbaar, zegt cao-onderhandelaar Jan Willem Dieten van Abvakabo. ‘Volstrekt onrealistisch. We hebben voor het rijk een vierjarige cao met heel veel pijn en moeite afgesloten. De minister heeft geen poot om op te staan als ze dit zou willen. Het openbreken van de cao kan niet zonder onze instemming.’

 

1983: Boos op Koos

 

In de herfst van 1983 staakten ambtenaren massaal, onder het motto ‘Boos op Koos’. Koos was de voornaam van toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Rietkerk. Namens het kabinet was hij de boodschapper die de ambtenaren meedeelde dat hun lonen met 3,5 procent gekort zouden worden. Een poldermodel was er nog niet, dus onderhandelde het eerste kabinet Lubbers er ook niet over met de vakbeweging.

 

Net als nu kampte Nederland in 1983 met economische tegenslag en moest er zwaar worden bezuinigd. Een ingreep op de arbeidsvoorwaarden van ambtenaren leverde flink wat geld op, want er waren er destijds veel meer dan nu. Spoorwegmedewerkers, postbodes en vuilnismannen waren ook ambtenaren of trendvolgers. Veel meer beroepen dan nu waren wat betreft de arbeidsvoorwaarden aan de publieke sector gekoppeld.

 

Premier Lubbers probeerde het conflict nog te bezweren door in een uitzending van de NOS aan te kondigen dat de korting met een half procent zou worden verminderd. De ambtenaren gingen desondanks massaal in staking. Vuilnis werd niet opgehaald, de post werd niet bezorgd. De maatschappelijke chaos groeide. Via kort gedingen werd getracht het tij te keren. Politieagenten moesten weer aan het werk, maar de NS beet in het stof. De rechter stuurde de partijen weer naar de onderhandelingsrafel, zonder resultaat. Op 25 november vond president Wijnholt van de rechtbank in Den Haag, het welletjes en verbood verdere acties.

 

De gevolgen waren zo groot, dat het middel niet meer evenredig was aan het doel, oordeelde hij. Het recht om te staken, betekent nog niet het recht op het winnen van de staking, meende de rechter. De ambtenaren gingen weer aan de slag en het kabinet kreeg zijn zin.