Den Haag blijft strijden tegen bijstandsbudget

Elk jaar komt de gemeente Den Haag fors tekort op het bijstandsbudget dat de gemeente van het rijk krijgt. Elk jaar maakt de gemeente bezwaar tegen alle besluiten rondom het bijstandsbudget en stapt ze naar de rechter. En hoewel de Centrale Raad van Beroep de staatssecretaris van SZW oproept te bewegen, gebeurt er tot frustratie van de Haagse wethouder Bert van Alphen niets. ‘Maar we blijven volhouden. We willen een structurele oplossing voor het probleem.’

Vangnetregeling

Vanaf 2015 is er een fors meningsverschil tussen Den Haag en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Jaar op jaar wordt er aan de gemeente te weinig BUIG-budget toegekend: de Bundeling Uitkeringen Inkomensvoorzieningen Gemeenten. Elk jaar opnieuw maakt Den Haag bezwaar tegen het voorlopig toegekende BUIG-budget, tegen het definitieve toegekende BUIG-budget en de vangnetuitkering en stapt daarvoor sinds 2015 elk jaar naar de rechter. De gemeente doet elk jaar een beroep op de vangnetregeling, maar daarmee worden lang niet alle tekorten gedekt. Er blijft altijd een eigen risico voor gemeenten.

Kostendekkende financiering

Om even wat bedragen te noemen: in 2015 kwam Den Haag nog een ‘bescheiden’ 14,9 miljoen euro tekort. Dat bedrag liep al snel op naar 46 miljoen euro in 2017. Over 2019 kwam de stad een krappe 30 miljoen euro tekort. Het totale tekort in de periode 2015 tot en met 2019 bedroeg voor Den Haag 169,5 miljoen euro. Een deel daarvan kreeg de gemeente via de vangnetregeling terug, maar hield per saldo een tekort over van 131,1 miljoen euro. ‘Dat bedrag komt dus voor eigen rekening’, aldus Van Alphen (sociale zaken, GroenLinks). ‘Het gaat om flinke bedragen waardoor we op andere beleidsterreinen moeten bezuinigen. Dat is principieel niet juist en ook de CRvB bevestigt dat in zijn uitspaak dat er sprake moet zijn van een kostendekkende financiering voor gemeenten.’

Verdeelmodel niet toepasbaar

Het euvel zit ‘m in het verdeelmodel. ‘Dat verdeelmodel is niet toepasbaar op Den Haag en veel andere gemeenten’, stelt Van Alphen. Den Haag kent veel meer bijstandsgerechtigden dan waar het verdeelmodel op basis van voorspellingen vanuit gaat. Zo hebben over 2019 1.940 huishoudens meer recht op een bijstandsuitkering dan op grond van het verdeelmodel wordt aangenomen. Maar dat is slechts een aspect waardoor het verdeelmodel in het nadeel van Den Haag werkt. Het verdeelmodel houdt onvoldoende rekening met de specifieke situatie van de hofstad. ‘Er is maatwerk nodig, maar daar wil de staatssecretaris blijkbaar niet aan. Dat maatwerk zou haar extra geld gaan kosten als ze alle gemeenten met tekorten kostendekkend moet gaan financieren’, aldus Van Alphen.

Mismatch

In Den Haag is er vooral werkgelegenheid voor hoger opgeleiden, maar niet voor lager opgeleiden. De stad kent bijvoorbeeld geen industrie of tuinbouw. De stad doet volgens Van Alphen de ‘stinkende best’ om bijstandsgerechtigden aan het werk te krijgen, maar er is een mismatch tussen vraag en aanbod. Het college heeft onlangs in een brief aan de raad laten weten dat ‘het tekort op het bijstandsbudget voornamelijk wordt veroorzaakt door factoren, die niet of nauwelijks door de gemeente beïnvloed kunnen worden.’

Tekortkomingen

De gemeente voelt zich in haar strijd tegen SZW gesterkt door een uitspraak van de Centrale Raad van Beroep (CRvB) van juli vorig jaar. Die rechtszaak ging over het BUIG-budget van 2015. De CRvB droeg de staatssecretaris op een nieuw besluit te nemen omdat het verdeelmodel dusdanige tekortkomingen bevatten, dat het verdeelmodel niet op Den Haag moet worden toegepast. Met het nieuwe vastgestelde budget door SZW is Den Haag het echter niet eens en heeft de kwestie opnieuw bij de CRvB aangekaart. Ook lopen nog rechtszaken over 2016 tot en met 2020. ‘We hadden gehoopt dat de staatssecretaris op basis van de uitspraak van de Centrale Raad van juli zou bewegen. Dan zouden de andere rechtszaken overbodig zijn. Helaas is dit niet gebeurd.’

Andere verdeling

Den Haag is niet de enige die niet uitkomt met het BUIG-budget, maar wel de enige gemeente die er jaar op jaar over aan de bel trekt. In een recente brief aan de Kamer liet Van Ark weten dat er vorig jaar 127 gemeenten niet uitkwamen met het rijksgeld voor bijstandsuitkeringen. Samen noteerden zij een tekort van 153 miljoen euro. 37 daarvan komen in aanmerking voor een vangnetuitkering, omdat het tekort meer is dan 7,5 procent. ‘Daarentegen blijft er ook 203 miljoen euro over. Het moet toch mogelijk zijn om tot een andere verdeling te komen waarbij de staatssecretaris wel binnen haar budget blijft’, vindt Van Alphen. ‘De staatssecretaris moet erkennen dat het verdeelmodel niet past voor Den Haag en veel andere gemeenten en dat er maatwerk moet worden geleverd om tot een structurele oplossing te gaan komen. We komen nu geen stap verder. Dat we nu wéér voor de bijstandsbudgetten naar de rechter moeten stappen vind ik echt teleurstellend’, zegt Van Alphen.

Geen mogelijkheden

In een reactie laat SZW weten dat het ministerie na het vonnis van het CRvB een nieuw besluit heeft genomen heeft over het bijstandsbudget over 2015. Daarvoor zijn de budgetten herberekend. Voor Den Haag is het budget nagenoeg gelijk gebleven. ‘SZW is altijd bereid om te kijken of verbetering van het objectieve verdeelmodel mogelijk is’, zo laat een woordvoerder desgevraagd weten. Veel ruimte voor verbetering ziet het ministerie echter niet. ‘Over een langere periode zijn heel veel suggesties van gemeenten en onderzoekers getoetst of deze tot verbetering van het model zouden kunnen leiden. Dat heeft geleid tot een model waarvan de geraadpleegde experts en de Raad voor het Openbaar Bestuur geconcludeerd hebben dat het goed toepasbaar is. Zij zien op dit moment geen echte mogelijkheden tot verdere verbetering.’