Gezondheidsachterstanden vragen om forse investering

De kansen op een gezond leven zijn ongelijk verdeeld, constateert de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving. Daarom zijn er forse investeringen nodig in een nieuwe aanpak van gezondheidsverschillen. 

Die aanpak breekt door de grenzen van bestuurslagen en -domeinen heen, richt zich op langetermijnresultaten in de gebieden met de grootste achterstanden, en maakt van gezondheid weer een collectieve in plaats van een individuele verantwoordelijkheid. Dat staat in een nieuw advies van de raad dat op woensdag wordt gepresenteerd.

Nieuwe riolering
De zoektocht naar effectieve interventies om de groeiende gezondheidsachterstanden tegen te gaan, is volgens de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) een zoektocht naar 'de nieuwe riolering'. Die metafoor ontleent de RVS aan een essay ('Gezondheidsverschillen voorbij') van de raad dat in oktober 2020 uitkwam, waarin de grote doorbraken in de volksgezondheid in de recente geschiedenis worden beschreven.

Geen geïsoleerd probleem
Wat blijkt? De grootste gezondheidswinst werd niet zozeer geboekt door het bouwen van ziekenhuizen of het opleiden van dokters, maar door investeringen in riolering, drinkwatervoorziening, volkshuisvesting, sociale zekerheid en toegankelijk onderwijs. Gezondheidsverschillen werden niet als geïsoleerd probleem opgelost, maar samen met andere maatschappelijke problemen. Ook ging het bij die historische doorbraken niet zozeer om individuele medische interventies gericht op genezing, maar om collectieve voorzieningen met een sterke preventieve werking.

Meer schilders
Daar moeten we ook nu weer een voorbeeld aan nemen, zegt RVS-raadslid Erik Dannenberg. 'De afgelopen decennia is er veel aandacht geweest voor individuele keuzes. Die aanpak schiet ernstig tekort. De inwoners met de grootste gezondheidsachterstanden bereik je niet met een foldertje over leefstijl.' Bovendien moeten we ons meer richten op 'gezonde mensen gezond houden' en minder op 'zieke mensen gezond maken', vindt Dannenberg. 'Je huis schilder je zodat je later niet de timmerlui nodig hebt om het rotte hout te vervangen. We hebben behoefte aan meer schilders en minder timmerlui.'

Adviezen
Een van de adviezen van de RVS is dan ook om beleid te richten op de maatschappelijke oorzaken áchter gezondheidsachterstanden. Daarnaast moet het een opgave op meerdere beleidsterreinen worden, waarbij ook aspecten als onderwijs, bestaanszekerheid en de leefomgeving worden meegenomen. Verder moet beleid zich richten op een periode van minstens 15 jaar en urgentie verlenen aan de gebieden met de grootste achterstanden. Ook moet ongezond eetgedrag worden teruggedrongen door middel van een suikertaks, btw-verlaging voor groente en fruit, en ruimere mogelijkheden voor gemeenten om snackbars of fastfoodzaken te weren.

Forse investering
Aan de adviezen hangt een prijskaartje: 1,7 miljard euro – een bedrag dat gelijk staat aan 2 procent van de begroting van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) – is een 'mooi begin', aldus Dannenberg. Die forse investering is nodig omdat de gezondheidsverschillen omvangrijk zijn en bovendien de afgelopen decennia eerder zijn gegroeid dan geslonken, legt hij uit. Zo is het verschil in levensverwachting tussen mensen met een hoge en een lage sociaaleconomische status gemiddeld 7 jaar. Het verschil in levensjaren in goede gezondheid is zelfs 15 jaar.

Koude frikandel
De samenhang tussen sociaaleconomische positie en gezondheid is complex, stelt de RVS. Het heeft met allerlei factoren te maken, waaronder opleiding, financiële stabiliteit, positie op de arbeidsmarkt, bestaanszekerheid, leefomgeving en sociale relaties. 'Mensen die langdurig thuis zitten, worden fysiek en mentaal ziek', geeft Dannenberg als voorbeeld. Dat vertaalt zich in ongezondere keuzes, die doorsijpelen in de gezondheid van kinderen. Dannenberg: 'Je ziet dat verschil op scholen. Het ene kind haalt een appel uit het trommeltje, de andere een koude frikandel.'

Apolitiek
Voor de investering van 1,7 miljard krijgen we als samenleving ook veel terug, benadrukt Dannenberg. Het bespaart geld dat we anders zouden uitgeven aan het genezen van de kwalen van mensen die ongezond leven. Volksgezondheid moet dan ook een apolitiek thema worden, wat Dannenberg betreft. Het moet geen discussie worden over individuele verantwoordelijkheid tegenover collectieve voorzieningen, maar een kwestie van investeren met maatschappelijk rendement: 'Zie nou eens wat voor potentieel hier ligt. Je moet het niet alleen als een kostenpost zien, maar ook naar de revenuen kijken.'

Pandemie
Een betere volksgezondheid betaalt zich immers terug in economisch en maatschappelijk rendement. Dannenberg: 'Als mensen langer mee kunnen, kunnen ze ook langer mee op de arbeidsmarkt. Of als mantelzorger.' De coronacrisis heeft het maatschappelijke belang van volksgezondheid nog eens onderstreept, voegt Dannenberg toe: 'Een gezondere samenleving kan ook beter een pandemie opvangen.'