Netwerk dak- en thuisloze mensen is zo veel meer dan praktische steun

Op steeds meer plekken richten sociaal werkers in de maatschappelijke opvang zich op het betrekken van het netwerk van mensen die dakloos zijn. Om een steunend netwerk te vormen vragen ze bijvoorbeeld of er een naaste is bij wie de cliënt op de bank kan slapen, of naar vrienden die kunnen helpen met de post. Met het oog op het tekort aan professionele ondersteuning, opvangplekken en woningen klinkt het logisch om voor praktische steun het netwerk te betrekken. Maar het sociale netwerk heeft ook andere functies, die belangrijker zijn en meer aandacht verdienen, stellen Barbara van der Ent en Max Huber.

Naast praktische steun biedt het netwerk emotionele steun en het gevoel ergens bij te horen. Deze functies zijn cruciaal voor kwaliteit van leven en beschermen tegen eenzaamheid, verwaarlozing, psychische-, fysieke en sociale problemen. Steun en betrokkenheid van het netwerk kunnen nauwelijks duurzaam vervangen worden door een professional, en des te beter geboden worden door naasten en vrienden.

Mensen die dakloos zijn (geweest) hebben vaak te maken met eenzaamheid en een beschadigd of zelfs uitgeput sociaal netwerk. Gevoelens van schuld en schaamte maken contact herstellen of nieuwe contacten maken lastig. De afwezigheid van sociale betrokkenheid en steun leidt tot allerlei moeilijkheden en is een belangrijke risicofactor voor problemen en hernieuwde dakloosheid.

We zien in ons onderzoek naar netwerkondersteuning dat praktische zaken wel een mooie aanleiding kunnen zijn om met de cliënt het informele netwerk in kaart te brengen. Sociaal werkers vragen bijvoorbeeld aan de cliënt wie kan helpen bij een afspraak of wie de cliënt kan brengen naar de dokter.

Maar als het netwerk benaderd wordt om praktische taken van de professional over te nemen, komen de andere functies van het netwerk in het geding. Als je neef elke nacht op je bank slaapt, heb je weinig zin meer om een luisterend oor en gezelligheid te bieden. Dan slacht je de gans met de gouden eieren. Het is wenselijker om de emotionele steun van het netwerk (gouden eieren) te waarderen en te stimuleren, dan het netwerk uit te putten (slachten van de gans) om de druk op de opvang tijdelijk te verminderen.

In ons onderzoek hoorden wij over een man met diverse problemen – justitie, schulden, verslaving en dakloosheid – die een liefdesrelatie krijgt. Zijn partner biedt aan dat hij na zijn detentie bij haar mag komen wonen, ook met enkelband. Praktisch gezien heeft dit voordelen: hij heeft dan geen opvang meer nodig. Zijn sociaal werker twijfelt. Om de liefdesrelatie te laten slagen is continu op elkaars lip zitten met een enkelband lastig. Als er eventueel ruzie komt, kan een melding bij Veilig Thuis een risico betekenen voor de kinderen.

De sociaal werker ziet en benadrukt de rol van de vriendin als emotionele steun voor de cliënt: zij biedt hem gezelligheid en het gevoel ergens bij te horen. De cliënt voelt zich verantwoordelijk voor zijn geliefde en voor haar kinderen. Praktische steun in de vorm van een woonplek kan deze andere functies schaden. De man en zijn vriendin kiezen er samen voor dat hij zijn traject in de maatschappelijke opvang volgt, zodat de relatie een betere kans van slagen heeft.

Mensen die zich sociaal gesteund voelen, hebben meer kans om duurzaam hun dakloosheid te beëindigen. Op de lange termijn zullen zij minder aanspraak maken op zorg en professionele ondersteuning. Dat er dan op de korte termijn meer inzet van professionele ondersteuning nodig is, valt daarbij in het niet. Daarom is meer aandacht nodig voor de emotionele waarde van sociale netwerken. Begin met het versterken van de emotionele functies van het netwerk. Alles wat het netwerk praktisch verder nog doet, is mooi meegenomen.

Barbara van der Ent en Max Huber zijn onderzoekers binnen het project ‘Social networks first?’, gericht op netwerkondersteuning in de maatschappelijke opvang. Zij zijn respectievelijk verbonden aan de Hogeschool InHolland en opvangorganisatie HVO-Querido.