RvS: voorstel Huis voor klokkenluiders “te zwaar”

De positie van het Huis voor klokkenluiders wordt in het initiatiefvoorstel van zes partijen uit de Tweede Kamer te zwaar aangezet. Dat schrijft de Raad van State in een advies.

Meer bescherming voor klokkenluiders
Het wetsvoorstel geeft klokkenluiders meer bescherming. Een Huis voor klokkenluiders moet meldingen van vermoedens van misstanden kunnen onderzoeken. Ook komt er een Fonds voor klokkenluiders, dat financiële steun kan geven. Daarnaast wordt de wettelijke bescherming van klokkenluiders tegen ontslag uitgebreid. Het wetsvoorstel zal gelden voor de overheid en voor de marktsector. Het wetsvoorstel, gemaakt door Kamerleden van de PvdA, SP, D66, ChristenUnie, GroenLinks en de Partij voor de Dieren, is geschreven, omdat in een evaluatie uit 2008 knelpunten in bestaande klokkenluidersregelingen naar voren zijn gekomen. Het viel de Raad van State op dat de toelichting bij het wetsvoorstel weinig aandacht besteedt aan maatregelen die naar aanleiding van die evaluatie al zijn getroffen.

Positie Huis zwaar aangezet
De Raad van State onderkent dat klokkenluiders, die bereid zijn persoonlijke risico's te nemen om maatschappelijke misstanden aan de orde te stellen, wettelijk moeten worden beschermd. Wel constateert zij dat de positie van het Huis voor klokkenluiders wat zwaar wordt aangezet: een klokkenluider kan zich wenden tot het Huis en hoeft de vermoede misstand niet eerst aan de orde te stellen binnen het eigen bedrijf. Advies is om het wetsvoorstel te heroverwegen en daarbij een trechtermodel te volgen.

Eerst misstand bij werkgever melden
Eerst moeten klokkenluiders vermoedens van misstanden intern melden bij de direct leidinggevende of bij een door de werkgever aangewezen onafhankelijke persoon of instantie en anders bij een hogere leidinggevende of een toezichthoudend orgaan binnen de organisatie. De werkgever is immers als eerste verantwoordelijk voor het goed functioneren van zijn eigen organisatie, redeneert de RvS. De werkgever moet een misstand intern oplossen en de klokkenluider daarbij niet benadelen. De Raad adviseert in het wetsvoorstel op te nemen dat de werkgever zo'n interne meldingsprocedure moet vaststellen, maar maakt wel de kanttekening dat bij veel (overheids)bedrijven een cultuurverandering noodzakelijk is: de overgang naar een cultuur van openheid en vertrouwen.

In ieder geval niet naar de media
Als deze beschikbare interne mogelijkheden zonder succes blijven, kan de klokkenluider de misstand melden bij een externe toezichthouder of een overheidsinspectie. Bij een strafbaar feit, kan hij ook aangifte doen. De Raad adviseert de klokkenluider de melding in ieder geval niet te doen bij de media. Mocht deze stap ook niet werken en betreft het een ernstige misstand waarin het algemeen belang duidelijk aanwezig is, dan kan de klokkenluider zich wenden tot het Huis voor klokkenluiders. Het Huis moet dan eerst toetsen of de eerdere stappen zijn doorlopen en zo niet, in beginsel terugverwijzen. Pas als alle andere stappen onvoldoende blijken en de misstand van voldoende grote maatschappelijke betekenis is, moet het Huis zelf een onderzoek starten.

Huis moet klokkenluider kunnen begeleiden
De indieners van het wetsvoorstel hebben twee kanttekeningen bij het advies. De aanleiding voor het wetsvoorstel is juist dat bestaande vaak niet werken. De huidige regelingen leiden er bovendien vaak toe dat het arbeidsconflict wel wordt opgelost (bijvoorbeeld door een vergoeding), maar de misstand niet wordt onderzocht en blijft voortbestaan. De indieners onderschrijven dat een melding bij grote organisaties eerst intern moet worden gedaan, maar dat het Huis iemand daar ook bij moet kunnen begeleiden. Zo wordt voorkomen dat een klokkenluider onder druk wordt gezet, omdat verantwoordelijken zelf bij de misstand zijn betrokken. Hetzelfde geldt voor een melding bij een externe organisatie, zoals een toezichthouder of inspectie. Door te adviseren kan het Huis voorkomen dat een klokkenluider verloren raakt in procedures of als eenling moet strijden tegen grote organisaties. Ook kan het Huis beoordelen of de procedure goed verloopt en eventueel besluiten zelf in actie te komen.

Zie hier het advies van de Raad van State en de reactie van de indieners.